پیام ایمنی-Safety Message

پیامدهای روانی و بهداشتی كارهای شیفتی بر كارگران
مقدمه
كارهای شیفتی و به طور كلی كار در شیفت های متفاوت كاری، اگر طبق برنامه ریزی های صحیح و با رعایت اصول و موازین بهداشتی نباشد، می تواند موجب اختلال در زندگی فرد گردد. همچنین آمارها نشان می دهد كه پیامدهای اجرای نامناسب كارهای شیفتی به خصوص اشتباهات انسانی و حوادث و جراحات ایجاد شده برای كارگران در مشاغل شیفتی و شیفت های متناوب كاری بیش از شیفت های ثابت می باشد.
به همین منظور انجمن ایمنی و بهداشت حرفه ای كانادا (CCOHS) به منظور آگاهی كارگران و كارفرمایان اقدام به تهیه مطالبی پیرامون موضوع فوق نموده است.
مطالبی كه پیش روی شماست  ترجمه مقاله «Rotational shiftwork»  تحت عنوان پیامدهای روانی و بهداشتی كارهای شیفتی بر كارگران می باشد كه امید است مورد استفاده خوانندگان محترم قرار گیرد.
تعریف كارهای شیفتی
عبارت «كارهای شیفتی» یك گستره وسیع كاری را در برداشته كه در آن شیفت های كاری می تواند تا 24 ساعت شبانه روز، 7 روز در هفته یا به صورت مشترك، 2 یا 3 شیفت در روز با یا بدون تعطیلی ادامه داشته باشد. معمولا  مدت زمان یك شیفت كاری بین 8 تا 12 ساعت در نوسان است.
كارگران در تمامی شیفت ها در حال گردش بوده و این جزو ثابت و از پیش تعیین شده یك سیستم و برنامه كاری می باشد. تعریف كار شیفتی در این مقاله شامل شیفت های ثابت نظیر شیفت ثابت شب كار، شیفت روز كار و یا عصر كار نمی گردد.
چرا بایستی اثرات كارهای شیفتی مطالعه گردد؟
حدود 25 درصد مردم آمریكای شمالی در كارهای شیفتی مشغول به كار هستند و بسیاری از كارشناسان در نتیجه اجرای نامناسب كارهای شیفتی، به خصوص اشتباهات انسانی نظیر حوادث و جراحات ایجاد شده برای كارگران، مقصر شناخته شده اند.
روزهای كاری متناوب و شیفت های شب و عصر در مشاغل صنعتی، معادن و بیمارستان ها امری عادی به شمار می روند. كارهای شیفتی همچنین در محیط های كاری كه دارای تجهیزات گران قیمت هستند، بیشتر مشاهده می گردد. تعداد زیادی از كارگران كه در كارهای شیفتی مشغول بكارند از خستگی مزمن، ناراحتی های دستگاه گوارش و حتی اختلال در زندگی خانوادگی و شخصی شكایت دارند، از سوی دیگر برخی از كارگران كارهای شیفتی را به این دلیل كه دارای وقت و زمان آزاد بیشتری می باشند ترجیح می دهند.
آیا كار شیفتی مغایرتی با اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای دارد؟
یك كارگر نوبت كار، به ویژه كارگری كه شب ها مشغول به كار است، اغلب تابع یك برنامه زمانی غیر عادی می باشد كه این امر در دراز مدت می تواند پیامدهای ذیل را در برداشته باشد:
- ایجاد اختلال در سیكل برنامه شبانه روزی (چرخه بیولوژیكی شبانه روزی)
- محرومیت از خواب كه این امر خود باعث ایجاد ناراحتی های دستگاه گوارش و قلبی و عروقی می گردد.
- تشدید بیماری های جسمی موجود
- ایجاد اختلال در روند زندگی خانوادگی و اجتماعی فرد.
نتایج و شواهد بررسی روی كارگران شیفتی حاكی از آن است كه مشاغل شیفتی دارای فاكتور ریسك اثرگذاری بیشتری بر سلامت و ایمنی كارگران، نسبت به شیفت های ثابت می باشند.
نتایج و پیامدهای اختلال در چرخه بیولوژیكی شبانه روزی چیست؟
به طور كلی شرایط فیزیكی بدن انسان و كلیه فعالیت های مرتبط با آن از یك چرخه روزانه یا چرخه 24 ساعته پیروی می كند كه چرخه بیولوژیكی شبانه روزی  نامیده می شود.
این چرخه تمامی موارد مرتبط با میزان و نوع فعالیت را در طول یك شبانه روز، چه به صورت فعالیت های خارجی و چه به صورت عملكرد اندام ها و ارگان های درونی نظیر خوابیدن، بیدار شدن، هضم غذا، دمای بدن، ترشح آدرنالین، فشار خون، ضربان قلب و... را در برمی گیرد. كلیه رفتارهای انسانی در طی این چرخه شبانه روزی به طوری تنظیم می گردد كه در طول روز با افزایش فعالیت و شب هنگام با كاهش فعالیت همراه گردد.
به طور معمول بدن از روش های گوناگونی نظیر ساعت زمانی برای تنظیم فعالیت های مختلف و همچنین برای متوازن نگه داشتن چرخه بیولوژیكی در مسیر صحیح بهره می جوید، به طور مثال دمای بدن در طول عصر و در ابتدای  غروب (ساعت 18/00) در بالاترین مقدار خود بوده و در ساعات اولیه صبح (4/00 صبح و یا حتی قبل از طلوع آفتاب) در كمترین مقدار خود قرار دارد.
اگر شخصی در شب مشغول كار و فعالیت باشد دمای بدن او تغییر زیادی در طول یك دوره 24 ساعته كه همان چرخه بیولوژیكی شبانه روزی است ندارد و چون در حالت عادی دمای  بدن در شب به علت كاهش فعالیت كاهش می یابد، او با توجه به فعالیت زیادی كه در شب دارد، دچار اختلال شده و سردرگمی و آشفتگی ناشی از آن می تواند منجر به ایجاد احساس خستگی گردد. این احساس خستگی شبیه سردرگمی و آشفتگی و خستگی است كه در طول پروازهای   طولانی مدت ایجاد می گردد و اغلب بعنوان خستگی پرواز نامیده می شود.
در برخی چرخه های بیولوژیكی، سیكل زمانی 2 تا 3 روز و یا حتی زمان طولانی تری را دارا می باشد. افراد به علت وجود رفتارهای بیولوژیكی به سرعت با چرخه های بیولوژیكی در برنامه های جدید منطبق می شوند و چرخه های شبانه روزی ممكن است هرگز با اختلال مواجه نشوند. زیرا یك روز مرخصی و استراحت در كلیه مشاغل می تواند باعث برگشت فرد به برنامه های روزهای عادی و معمول گردد. ولی به هر حال تغییرات متناوب در برنامه و اختلال در چرخه بیولوژیكی شبانه روزی می تواند در دراز مدت منجر به ایجاد خستگی مزمن و دیگر مشكلات و ناراحتی های بهداشتی یا روانی گردد.
تغییرات خواب در كارهای شیفتی
اختلال در كمیت و كیفیت خواب در كارهای شیفتی امری معمول و اجتناب ناپذیر بوده و این امر بخصوص در كارهای شیفت شب بیشتر مشاهده می گردد.
خواب روز، بندرت مانند خواب شب آرام بخش است. مشكلات بیشتر، زمانی ایجاد می گردد كه كارگر شب كار هنگام بازگشت به خانه به دلیل نبود یك مكان راحت، ساكت و تاریك برای خوابیدن، از خواب مناسب و یا آرامش بخش برخوردار نمی گردد و این امر یكی از متداول ترین شكایات كارگران كارهای شیفتی می باشد؛ زیرا خواب شب و فعالیت در همان زمان، در چرخه شبانه روزی با هم تداخل می نمایند
اختلالات گاستریت (ناراحتی های دستگاه گوارش) ناشی از كارهای شیفتی
مسایل و مشكلات دستگاه گوارش و ناراحتی های معده نظیر سوء هاضمه، سوزش سردل، درد معده و جراحات دستگاه گوارش (زخم های معده و اثنی عشر) در میان كارگران كارهای شیفتی و كارگران شب كار بیش از كارگران روز كار، معمول می باشد. ساعات كاری نامنظم و فقدان نظم و ترتیب در زمان خوردن و خوابیدن باعث تشدید زخم های دستگاه گوارش می گردد.
شرایط كاری فوق باعث ایجاد بی نظمی در نوع و زمان وعده های غذایی می گردد كه این امر در وهله اول به تنهایی از اهمیت چندانی برخوردار نمی باشد. كارگران شب كار معمولا به علت فقدان اشتها در شب به مصرف وعده های میان غذایی بجای وعده غذایی اصلی و كامل تمایل دارند كه این امر در دراز مدت باعث ایجاد فقر رژیم غذایی می گردد. همچنین به دلیل احساس خستگی ممكن است كارگر به مصرف نوشابه برای كمك به بیدار ماندن مبادرت ورزد.
اختلالات قلبی- عروقی ناشی از كارهای شیفتی
كار شیفتی به طور مستقیم با اختلالات قلبی مرتبط نیست؛ ولی روش زندگی می تواند به طور مستقیم روی مشكلات و مسایل بهداشتی و سلامتی فرد اثرگذار باشد. بنابراین كارگران شیفتی و نوبت كار باید از برنامه های ورزشی، ممنوعیت كشیدن سیگار، داشتن عادات و رژیم غذایی مناسب و همچنین اوقات استراحت مناسب برخوردار باشند.
تحقیق روی مردان سویدی كه دارای سابقه سكته قلبی می باشند نشان می دهد اكثریت آنان كارگران نوبت كار بوده اند، مطالعه دیگری نشان می دهد كه اصلاح برنامه های شیفتی بالاخص تغییر ساعات كاری به طور مثال (روز – عصر - شب) و بالعكس می تواند به طور شاخص چندین وضعیت خطرناك برای قلب، نظیر گرفتگی عروق كرونری، افزایش تری گلیسیریدها، گلوكزها و ترشح كاتكل آمین را كاهش دهد.
آیا كارهای شیفتی می تواند شرایط سخت و سنگینی در هنگام كار ایجاد كند؟
كارگرانی كه احتیاج به تمدید و یا تجویز نسخه دارویی برای كنترل عوارض و ناراحتی های جسمی دارند بایستی آگاه باشند كه تداخلات ناهمگون در چرخه بیولوژیكی شبانه روزی می تواند همزمان با تغییرات پزشكی و دارویی برخی بیماری ها همراه باشد.
اگر شما در طی شیفت كاری دارو مصرف كرده و یا تحت معالجه و درمان قرار دارید ضمن هماهنگی با پزشك معالجتان می توانید برخی اطلاعات جانبی را دریافت نمایید، همچنین اگر شما تمامی نسخه های دارویی را از یك داروخانه دریافت كنید دكتر داروساز می تواند اطلاعاتی پیرامون داروهای مشابهی كه مصرف می كنید در اختیار شما قرار دهد.
نتایج و پیامدهای كارهای شیفتی روی زندگی اجتماعی و خانوادگی
در مقایسه با كارگرانی كه تنها در روز كار می كنند، كارگران شیفتی مشكلات بیشتری را در زندگی خانوادگی خود دارند. این امر بخصوص در میزان زمانی كه در همراهی با همسر و فرزندان صرف می گردد از اهمیت فراوانی برخوردار است. ارتباطات اجتماعی با سلامت جسمی و روحی مرتبط هستند افرادی كه نمی توانند فعالیت های منظمی را در برنامه روزانه شان بگنجانند، هنگام تصمیم گیری پیرامون مسوولیت های خانوادگی با مشل مواجه می شوند.
شركت در فعالیت های جانبی نظیر شركت در كلوپ های ورزشی و دیگر فعالیت های سازماندهی شده برای كارگران شیفتی بسیار مشكل است، زیرا این برنامه ها معمولا با برنامه های روزانه معمول هماهنگ هستند و با زمان استراحت و یا كار كارگران نوبت كار تداخل می یابند. فقدان مستمر روابط اجتماعی می تواند در دراز مدت  منجر به احساس تنهایی و انزوا گردد.
اصول ایمنی و بهداشت حرفه ای مرتبط با كارهای شیفتی
در هنگام بررسی حوادث كارهای شیفتی، هر فاكتور و عاملی می تواند به عنوان سبب و علت بروز حادثه شناسایی شود. در حوادث و جراحاتی كه معمولا در هنگام شب رخ می دهد، كاهش دقت و توجه نقش مهم و اساسی ایفا می كند. به هر حال باید بررسی گردد كه آیا كارگران شیفتی و نوبت كار نسبت به كارگران روز كار در معرض خطر حوادث بیشتری قرار دارند یا خیر؟
البته شرایط كار در شیفت های مختلف یكسان نیستند. برای مثال حجم كار،  دسترسی به سیستم های پشتیبان، تعداد نظارت و رسیدگی می تواند از شیفتی به شیفت دیگر تغییر یابد كه این فاكتورها می تواند در هنگام تطبیق، بر بروز نتایج تاثیرگذار باشد.
فقدان خواب در عملكرد شخص اختلال ایجاد نموده و تحقیقات نشان می دهد كه كارایی روحی و روانی مطلوب برای كارگران، بین ساعات 14 و 16 است. بیشترین میزان افزایش درك و آگاهی عمومی در ساعت 13 الی 19 عصر اتفاق می افتد همچنین میزان كارآیی در ساعت 30/3 الی 30/5 صبح در كمترین سطح قرارداد.
راهكارهایی برای اصلاح شرایط موجود
در مرحله اول بهترین راه حل برای مسایل مرتبط با كارهای شیفتی، حذف اینگونه كارها می باشد؛ اما این راه حل عملی و امكان پذیر نمی باشد. لذا بایستی اصلاحاتی در خصوص مشاغل فوق انجام پذیرد.
اصلاحات می تواند در دو سطح اصلی انجام شود:
- سطح سازمانی: طراحی مناسب برنامه های شیفتی و ایجاد امكانات و تسهیلات بهتر در این خصوص
- سطح فردی: كمك به كارگران برای داشتن خواب بهتر، رژیم غذایی مناسب و كاهش استرس
دستاوردهای سازمانی در این خصوص چیست؟
یك سازمان می تواند از چندین روش برای كمك به كاهش اثرات كارهای شیفتی برای كارگران استفاده كند. از مهمترین مواردی كه بایستی در هنگام بررسی سازمانی مدنظر قرار گیرد، می توان عوامل ذیل را نام برد:
الف:  طراحی برنامه نوبت كاری
طراحی برنامه های شیفتی برای انجام حداكثر فعالیت در ساعات كاری، مهمترین روش موثر برقراری مسایل ایمنی و بهداشتی در كارهای شیفتی می باشد. بیشترین فعالیت معمولا از یك روش نوبتی حاصل می گردد كه نتیجه تعادل در فعالیت هاست و بیشترین نگرانی ها از بابت مراقبت های پزشكی، اجتماعی، روانشناسی و شخصیتی می باشد.
•    میزان دوره و نوبت كاری را بررسی كنید (تعداد روزها در هر یك از شیفت های كاری قبل از ایجاد هرگونه تغییر وضعیت برای ورود به شیفت بعدی) طی بررسی ها مشخص گردیده است كه مطلوب ترین دوره های چرخشی اغلب سیستم های معمول دوره چرخشی در یك هفته با 5 تا 7 شیفت شب است. هر چرخه شبانه روزی طی حداقل 7 روز تنظیم می شود، برخی از طراحان برنامه ها احساس می كنند كه یك چرخه شیفتی طولانی تر بایستی مورد بازبینی مجدد قرار گرفته و كارگران حداكثر از دو هفته تا یك ماه در یك شیفت یكسان قرار گیرند.
مشكل زمانی پیش می آید كه تغییر شیفت كارگران از برنامه شب به روز و یا در روزهای تعطیل انجام گردد. بنابراین بایستی برنامه ریزی طوری باشد تا امكان لغو برنامه های تنظیم شده و همچنین فواصل زیاد بین دوره ها امكان پذیر باشد.
پیشنهاد دیگری كه می توان در این زمینه عنوان نمود، چرخش سریع شیفت هاست؛ در جایی كه شیفت های مختلف كاری وجود دارد، این روش ممكن است شكاف و اختلال در چرخه شبانه روزی را كاهش داده و همچنین زمانی برای ارتباطات اجتماعی برای كارگر فراهم سازد.
بر اساس بررسی های علمی به اثبات رسیده، تفاوت ها و برتری های فردی مهمترین نقش را در این خصوص ایفا می كنند. اما نقش آن به طور دقیق در تعیین بهترین شرایط كاری مشاغل شیفتی مشخص نگردیده است.
به طور كلی در طراحی برنامه نوبت كاری، چند نكته باید مد نظر قرار گیرد:
•    به چرخش و جابجایی شیفت ها توجه ویژه ای اعمال كنید، پیشنهاد می گردد چرخش شیفت ها از روز به عصر و از عصر به شب انجام شود زیرا این امر همزمان با گردش چرخه شبانه روزی بوده و تنظیم فرآیندهای فیزیولوژیكی بدن راحت تر صورت می پذیرد.
•    زمانی كه در آن شیفت كار آغاز شده و پایان می یابد را مورد بررسی قرار دهید، شیفت های صبح زود (5 یا 6 صبح) دارای كاركنان و مراجعان خاص خود بوده و باید توجه ویژه ای به این گروه گردد. این ساعت كاری بیشتر در سیستم حمل و نقل شهرداری ها و تمیز كردن معابر ملاحظه شده و بیشترین خشونت های اجتماعی نیز در این گروه ملاحظه می گردد.
 —یك دوره استراحت حداقل 24 ساعته پس از هرشیفت كاری شب مهیا كنید، زمان های استراحت بایستی قبل از شروع دوره قبلی بوده و همچنین از كار در چند شب متوالی اجتناب ورزید.
— اشكال متفاوت شیفت های كاری را بررسی كنید برای مثال:
•    كار در شیفت های روز بوده و شیفت های كاری در طول زمان 10 تا 12 ساعت انجام شود. این امر می تواند شیفت های پی در پی و زمان های مرخصی طولانی تر را به همراه داشته باشد. به هرحال ساعت های كار طولانی ممكن است باعث ایجاد خستگی فیزیكی و روانی شده و این امر بایستی در هنگام انتخاب شیفت كار مناسب مد نظر قرارگیرد.
•    — استراحت تعطیلات آخر هفته را در هر زمانی كه امكان پذیر است برای كارگران مهیا كنید.   
•    — اگر نوع تولید و محصولات این امكان را می دهد كه دوره های كاری زیادتر شود و كار در شیفت های كاری زیاد و بازمان كمتر انجام شود با ایجاد شیفت های كاری ویژه به این امر مبادرت ورزید.
•    — كارگران شیفتی را جلوتر از برنامه های كاریشان آگاه كنید تا آنها بتوانند در مورد فعالیت ها، ارتباطات خانوادگی با دوستان و ... تصمیم گیری نمایند. همچنین تاجایی كه امكان پذیر است اجازه دهید برنامه ها منعطف بوده و امكان هرگونه تغییر در آن وجود داشته باشد.
ب : امكانات
تدارك و آماده سازی امكانات اصلی می تواند به سازگاری بهتر كارگران شیفتی و نوبت كار با محیط كار كمك شایانی كند:
 
•    — به محیط كار توجه ویژه ای داشته باشید. نور، روشنایی و تهویه مناسب برای تمامی شیفت ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در شیفت های شب، محیط های كاری را در نزدیكی هم و به طوری قرار دهید تا كارگران شب كار بتوانند به راحتی در تماس با یكدیگر بوده و در مجاورت هم باشند.
•    — امكانات استراحت را در جایی كه امكان پذیر است مهیا كنید، هرگاه كارگر باید بعد از یك شیفت كاری شب به عنوان مثال برای شركت در دوره آموزشی و انجام پاره ای امور در محل كار حضور داشته باشد. بایستی امكانات استراحت قابل قبول، مهیا و فراهم باشد. همچنین وقتی یك كارگر شب كاردرحال آماده باش می باشد بایستی همواره در ساختمان محل كار حضور داشته باشد و بتواند از امكانات مهیا شده به منظور استراحت مناسب و كافی استفاده كند تا خسته و بی حوصله نباشد.
•    — سرویس های كافه تریای خوب برای ارایه خدمات به كارگران مهیا كنید. این امر می تواند ضمن ایجاد تعادل در رژیم غذایی، نیازهای تغذیه ای شیفت های مختلف را تامین نماید.
 
•    — به امكانات پیشنهادی برای فعالیت های اجتماعی توجه ویژه ای نشان دهید، معمولا احتیاجات اجتماعی كارگران نوبت كار در موقعیت های تفریح و سرگرمی و ارتباطات اجتماعی بسیار كمتر از كارگران شیفت روز كار می باشد.
•    — به كیفیت و مراقبت های روزانه برای كودكان كارگران شیفتی توجه كنید؛ این امر از فشار و استرس روانی تمامی اعضای خانواده می كاهد.
ج: تحصیلات
تحصیل كاركنان اثرات بسیار مثبتی روی سلامت، بهداشت وایمنی كارگران كارهای شیفتی داشته و برای توقف اثرات نامطلوب بر كارگران به ویژه كاهش استرس، می تواند مفید و مثمر ثمر باشد
چه راه هایی برای سازگاری با كارهای شیفتی به كارگران پیشنهاد می گردد؟
افرادی  كه در كارهای شیفتی مشغول به كار می باشند ممكن است با مشكلات زیادی روبه رو گردند كه برای سایرین این امر از اهمیت چندانی برخوردار نباشد. این مشكلات می توانند از تغییرات جزیی در خوردن، خوابیدن تا مشكلات حاد و پیچیده تر باشند. نكات ذیل می تواند به عنوان راهنمای عملی به منظور سازگاری بیشتر با كارهای شیفتی مطرح گردد
الف: راهكارهایی برای الگوهای رژیم غذایی مناسب
—تاجایی كه امكان پذیر است از الگوهای منظم خوردن پیروی كنید، بایستی وعده های غذایی متعادل و متنوع در رژیم غذایی گنجانده شود و زمان وعده های غذایی خانوار را یكسان نگه دارید، حتی اگر این امر در مغایرت و تضاد با تغییرات مداوم، پیوسته و معمول در كار باشد. وعده های غذایی خانواده بایستی به صورتی تغییرداده شود كه نیازهای كارگران شیفتی را تامین نماید.
 — زمان وعده های غذایی در كارگران عصر كار باید مشخص باشند.
وعده های غذایی اصلی بایستی در میانه روز بوده و در وسط شیفت كاری قرار بگیرد. كارگران شب كار بایستی وعده های میان غذایی سبك داشته و صبحانه را سبك میل نمایند، آنها همچنین باید در هنگام خوابیدن در روز گرسنه نباشند تا ناراحتی های سوء هاضمه و دستگاه گوارش به حداقل برسد.
— رژیم غذایی باید از تنوع غذایی برخوردار باشد. زیاد آب بنوشید و به طور معمول و متعادل از سبزیجات، میوه جات، شیر كم چرب، گوشت مرغ و ماهی، محصولات لبنی، نان و غلات و.... بخورید، بیسكویت و میوه را بجای شیرینی در هنگام استراحت بین كاری مصرف كنید و از مصرف بیش از اندازه نمك، قهوه، الكل و غذاهای چرب به ویژه در شب خودداری ورزید.
— از مصرف بیش از حد آنتی اسیدها، آرام بخش ها و قرص های خواب آور پرهیز كنید و از تكنیك های تن آرامی برای برخورداری از آسایش مطلوب استفاده كنید.
ب: راهكارهایی برای داشتن خواب بهتر
— پس از شیفت شب حتما در طول روز بخوابید. برخی افراد ممكن است فقط قبل از شیفت كاری بعدی استراحت نمایند، سعی كنید برنامه ریزی مناسبی برای بهره وری از زمان مناسب خواب و عدم تداخل آن با ساعات كاری داشته باشید.
— مطمین شوید كه خانواده و دوستان شما از ساعت خواب شما كاملا آگاه بوده و می دانند كه كارگران شیفتی احتیاج به یك مكان آرام، تاریك، راحت و همراه با تهویه مطبوع، دستگاه تلفن منشی دار و استتار مناسب پنجره برای جلوگیری از نفوذ نور خورشید در طول روز دارند.
— برای اینكه خواب بهتری برخوردار باشید از تكنیك های تن آرامی و تنفس عمیق و... استفاده كنید. سعی كنید كلیه افكار منفی و ناراحت كننده را از خود دور كنید. اگر پس از یك ساعت هنوز بیدار بودید می توانید شروع به مطالعه كتاب نمایید یا به موسیقی ملایم گوش كنید. اگر باز هم موفق نشدید می توانید 
برنامه ریزی مجددی برای دیرتر خوابیدن در روز داشته باشید.
ج: ملاحظات ویژه
•    به خستگی های جسمی و عادات بهداشتی و تغذیه ای خود توجه كنید.
•    از اثرات و عوارض كارهای شیفتی بر روی بهداشت روانی و جسمی آگاه شوید.
•    یاد بگیرید چگونه با استفاده از تكنیك های تن آرامی خستگی جسمی و استرس را كاهش دهید.
•    اوقات فراغت مناسب در میان شیفت های كاری ایجاد كنید.

 

- ايمني : يك فرهنگ (safety)
 فرهنگ ايمني مجموعه پيچيده أي است از باورها ، دانش و رفتارهاي افراد كه آنها را در برابر حوادث و خطرات زندگي مصون نگه ميدارد .
فرهنگ ايمني بايد قبل از ورود فرد به محيط صنعتي ، در ذهن و فكر جامعه ايجاد گردد يعني افراد جامعه بايد بتوانند قبل از وقوع حادثه احتمال وقوع آنرا پيش بيني كرده و در هنگام وقوع با عملكرد صحيح از بدتر شدن وضع جلوگيري كنند .
 
2-ايمني : يك مهارت شغلي
كارگران قبل از ورود به محيط كار بايد ايمني را به عنوان يك مهارت شغلي كه آنها را در برابر آسيبهاي جسمي و خسارات مالي ناشي از حوادث بيمه ميكند فراگيرند .
 
3- ايمني : يك پروژه اجرا نشده
مبحث ايمني بسيار گسترده تر از آن است كه  بتوان در دوره هاي كوتاه مدت به كارگران كم سواد و بيسواد آموزش داد  بلكه  با برنامه ريزي بلند مدت و حمايتهاي تمامي بخشهاي آموزشي ، بهداشتي و صنعتي كشور بايد پروژه توليد فرهنگ ايمني را اجرا نمود .
 
 
 
4- ايمني : الفباي زندگي شغلی
بيسوادي و كم سوادي افراد و عدم گسترش منابع اطلاع رساني در شهرهاي بزرگ و كوچك و روستاها به يك اندازه ، دو مانع بزرگ جامعه در عدم ايجاد فرهنگ ايمني و مشكل بودن آموزش در افراد بخصوص كارگراني است كه اغلب از شهرهاي كوچك و روستاها به شهرهاي بزرگ و صنعتي مهاجرت ميكنند .
البته اغلب كارگران باسواد و حتي  با تحصيلات دانشگاهي نيز در زمينه آموزش ايمني بسيار ضعيف هستند .
 
5- ايمني : عامل بهبود صنعت
اگر ايمني به عنوان مهمترين مبحث درسي دانش آموزان مدارس فني و  حرفه أي ، دانشجويان تمام رشته هاي فني و مهندسي و حتي كلاسهاي آزاد مهارت آموزي بصورت جدي آموزش داده شود ، مطمئنا تحول عظيمي در فرهنگ ايمني صنعتي رخ ميدهد
 
6- ايمني : صرفه جويي
طرز تفكر و باورهاي جامعه نسبت به چگونه مصون بودن در برابر حوادث ، شرط اساسي موفقيت در زمينه آموزش است
 
وقتي يك حادثه در محيط كار رخ ميدهد ممكن است تجهيزات و ماشين آلات دچار صدمات چنداني نشود ولي كارگر آسيب ديده ، اغلب نياز به صرف هزينه درماني براي بهبود و بازگشت بكار دارد .      هزينه هاي درماني  غرامت روزهاي استراحت و مستمري ازكارافتادگي يا فوت ،در صورت وخيم بودن حادثه  معمولا برعهده سازمانهاي بيمه أي ( تامين اجتماعي ) و اگر كارگر بيمه نباشد تمامي هزينه ها بر دوش خود اوست و حتي به علت غيبت از كار ممكن است اخراج شود
 
7- ايمني : اولين گام بسوي زندگي مدرن
مردمان جوامع در حال توسعه شايد نميدانند ، اين شانس بزرگ را دارند كه در عصر تكنولوژي مدرن از اتومبيلها و ماشين آلات صنعتي مجهز به سيستم هاي ايمني استفاده ميكنند بنابراين امروز چندان جالب نيست كه مثلا رانندگان خودروهاي آخرين مدل از كمربند ايمني استفاده نكنند و مقررات رانندگي را زير پا بگذارند مگر آنكه جريمه نقدي آنهم براي حفظ جان و سرمايه خودشان پرداخت نمايند !
 
 
 
8- ايمني : نياز فراموش شده صنعت
كارفرمايان هميشه از ايجاد محيطهاي كاري امن و داشتن كارگراني با فرهنگ ايمني بالا استقبال ميكنند . اما چگونه فراهم كردن اين امكانات را نميدانند . سازمانهايي كه به نوعي وظيفه نظارت بر حسن اجراي مقررات ايمني و بهداشت شغلي در موسسات را دارند بايد تسهيلاتي را در خصوص كارفرمايان علاقه مند به ايجاد محيطهاي كاري سالم فراهم كرده و حتي به معرفي فعاليتهاي آنها در اصناف و تشكلهاي صنعتي و نشريات داخلي و رسانه هاي جمعي بپردازند .
 
9- ايمني : مشاركت همگاني
روش ديگري كه در جلب مشاركت كارفرمايان به منظور ايجاد فرهنگ ايمني بي تاثير نميباشد ، ارائه گزارشي از هزينه ها و خسارات ناشي از حوادث شغلي توسط سازمانهايي است كه به نوعي درگير خسارات مستقيم و غير مستقيم  ناشي از حوادث شغلي هستند             ( سازمانهاي بيمه گر) . البته تعيين و حتي تخمين هزينه هاي غير مستقيم حوادث در محيط كار ، چندان آسان نيست هرچند بر آورد ميشود كه هزينه هاي غير مستقيم حوادث 2 تا 4 برابر هزينه هاي مستقيم آن است .
 
10-  ايمني : بخشي از زندگي
اگر كليه نهادهاي دولتي و غير دولتي كه به نوعي درگير با صنعت و توليد هستند فعالانه در زمينه آموزش مستمر ايمني از علم و تجربه كارفرمايان و مراكز آموزشي تواما بهره برند ، اندك اندك فرهنگ ايمني در بين جوانان و نيروهاي بالفعل جامعه رواج يافته و كاركرد انكار ناپذير اين فرهنگ در صرفه جويي هاي ارزي به عنوان باور قلبي آينده سازان جامعه در آمده و ثمره آن جز تحقق شعار چندين ساله استقلال به مفهوم تام نخواهد بود
با اميد به روزي كه فرهنگ ايمني نيز همچون فرهنگ مصرف گرايي جزو عادات تغيير ناپذير ما ايرانيان شود .

 

"کانون یابی حریق"
در عصر ما که پیشرفت علم و صنعت و یا به عبارت دیگر تکنولوژي و توسعه فنون مختلف ،محیط زندگی بشر را به کل دگرگون ساخته وبه مراتب خطرناك تر از گذشته نموده است در هر گوشه وکنار حریق و حادثه اي در کمین سلامتی ماست و از طرفی متأسفانه هر چه تمدن به پیش می رود هم بر شدت و تعداد حوادث افزوده می شود وهم بر تنوع آنها .لذا جهت حفظ و حراست از جان و مال افراد هر جامعه ایی نیاز به تدابیر پیشگیري از وقوع حریق و حوادث بیشتر از پیش احساس می گردد و یکی از اصلی ترین راههاي دسترس به این مهم شناخت عوامل و علل وقوع حریق و حوادث و جلوگیري از وقوع آن است .
کانون حریق : کانون حریق منطقه اي است که حریق از آنجا شروع و گسترش یافته است .فاکتور هایی که بمنظور کشف کانون باید در نظر داشت را ابتدا بصورت فهرست و سپس به شرح وبسط هر کدام جداگانه خواهیم پرداخت:
1- جهت و چگونگی گسترش حریق .
2- میزان سوختگی در نقاط مختلف حریق (عمق سوزي )
3- سطح سوزي اجناس ،زمانیکه در محل خاصی عمق سوزي وجود نداشته باشد .
4- میزان بار اشتعال در هر نقطه از منطقه حریق (بازسازي صحنه حریق )
5- طریقه انتقال حرارت در جهت هاي گسترش .
6- خصوصیات مواد و عناصر سوخته شده در رابطه با انتقال حریق و عمق سوزي .
7- جهت وزش باد و بررسی ساختار فیزیکی محل یا عوارض زمین (وجود تپه یا دره یا شیارها درمناطق باز )
8- جهت سوختگی اجناس (درختان و وسایل سوخته شده ).
9- ذوب شدن لامپ یا شیشه در جهت گسترش حریق .
10- کاووش شعاع کانون حریق کشف شده در رابطه با وسعت حریق .
11- میزان دودزدگی در قسمتهاي مختلف دیوارها و سقف .
12- تعداد کانونها .
جهت و چگونگی گسترش حریق :
1-حریق در دو جهت اصلی گسترش پیدا می کند :الف :عمودي ب :افقی
2-میزان سوختگی در نقاط مختلف حریق (عمق سوزي ):همیشه در کانون حریق عمق سوزي داریم یعنی در کانون حریق اجناس کاملا سوخته و در پارهاي موارد به زغال مبدل می گردد .
3- سطح سوزي اجناس در صورتیکه در محل خاصی عمق سوزي وجود نداشته باشد :این پدیده دلیل بر آتش سوزي ناشی از مایعات قابل اشتعال و یا سریع الاشتعال ،خصوصا زمانیکه شروع حریق همراه کپ انفجار بوده باشد .
راه تشخیص مایعات قابل اشتعال در محل
:الف : از راه بوي آنها؛ (با استفاده از بو کردن اجناس یا موادییکه در قسمتهاي مختلف محل حریقوجود دارد .
ب : از طریق بینایی؛ با ریختن آب جوش بر روي اجناس یا موادیکه کمتر دچار سوختگی گردیدهاند یا سوخته نشده اند .
ج :از طریق چشایی؛ با زدن یک تکه نان به مواد و وسیله اي که مشکوك به ریخته شدن مواد قابل اشتعال می باشد .
د: از طریق آنالیز کردن بعضی از مواد که در ساختار آنها سرب وجود نداشته ، اگر در اثر آنالیزوجود سرب در آنها کشف شود می تواند دلیلی بر ریخته شدن بنزین و سوزاندن آن باشد .توجه : در مواردیکه عامل آتش سوزي بنزین باشد باید دنبال فتیله و یا پرتاب شئ مشتعل بهمحل گشت .
4- میزان بار اشتعال در هر نقطه از حریق (بازسازي صحنه ) :در کلیه حریقها جهت کشف کانون حریق و نهایتا رسیدن به علت حریق ،بازسازي صحنه حریق ودانستن محل دقیق اجناس سوخته شده قبل از وقوع حریق لازم می باشد ،زیرا بررسی جهت هاي گسترش حریق حریق ،عمق سوزي در نقطه هاي مختلف حریق ،در غیر اینصورت ممکن نمی باشد.چون کارشناسی بررسی علت حریق همواره بعد از اطفاءحریق ودر پاره اي موارد که بعد از چندروز از تاریخ وقوع حادثه حریق به محل می رسیم و در جریان سوخته شدن اجناسی قرار میگیریم که این اجناس توسط گروه عملیات جابجا شده و یا توسط مالک از محل خارج شده اند .٦یکی از راههاي بازسازي صحنه حریق استفاده از شهود ،مالک محل و با مأمورین اطفاء حریق میباشد .راه دیگر آثار بجامانده از اجناس موجود در محل حریق در نقاط مختلف می باشد ،عمدتاقسمت زیرین اجناس بدلیل عدم تماس با اکسیژن سالم مانده ودر جاهاي مختلف اثر از خود بجايمی گذارد.
5- طریقه انتقال حرارت در جهت هاي گسترش :انتقال حرارت به سه طریق انجام می شود :
الف هدایت : و آن زمانی است که یک سر جسمی مثل میله آهنی را گرم کنیم ،حرارت ازمولکولی به مولکول دیگر انتقال می یابد تا اینکه آن سر لوله نیز گرم شود و یک سر چوب را آتشزده و آتش کم ،کم به سر دیگر آن انتقال می یابد .
ب جابجایی : در این حرارت و یا شعله از طریق عمودي ،از راهروها ،راه پله ها و چاله هايآسانسور به منطقه دیگر سرایت می نمایند .
ج تشعشع : در این طریقه جسم در حال سوختن هواي اطراف را گرم کرده و بصورت تشعشعات حرارتی به اجناس مجاور حرارت انتقال می یابد .
6- خصوصیات مواد و عناصر سوخته شده در رابطه با انتقال حریق و عمق سوزي : موادي که براي سوختن حتما باید در معرض شعله قرار گیرند .مانند : مواد خشک (پارچه ،P.V.C چوب) و یا موادي از جنسب: بعضی از مواد در اثر حرارت ذوب می شوند و شعله ور نمی گردند. مانند: موادي ازشیشه و فلزات از قبیل آهن، سرب، چدن و مس . ، P.V.C
بعضی از مواد بخصوص گازها و مایعات سریع الاشتعال در اثر رسیدن شعله مستقیم به آنهاانفجار تولید می نمایند .مانند : متان، بوتان، بنزین، تینر و ...
راههاي بررسی خصوصیات مواد و عناصر سوخته شده در رابطه با بررسی انتقال و عمق سوختگی :
1- دانستن نوع موادبکار رفته و شکل فیزیکی آنها .
2- بوجود آوردن شرایطی مشابه شرایط حریق در نمونه هاي جمع آوري شده از مواد سوخته شدهدر حریق .
7- جهت وزش باد و بررسی ساختار فیزیکی محل یا عوارض زمین (وجود تپه ،دره یاشیارها در مناطق باز ):
الف :جهت وزش باد در شب از تپه به سوي دره و در روز برعکس است .
ب: حریق همیشه در جهت وزش باد می باشد .
ج: حریق بیشتر در شیارها حرکت می کند .
د: جهت سوختن درختها ،اجناس و ستونها مارابه کانون حریق هدایت می کند .
ه: وجود سد یا موانع در جهت گسترش حریق .
و: در حریقها ،ابتدایی ترین نقطه سوخته شده رادرنظر می گیریم .
براي توضیح موارد بیان شده نکاتی وجود دارد که ذیلا به بررسی آنها می پردازیم.
1-در مناطق روباز همواره حریق در جهت وزش باد گسترش می یابد .باد در اثر جابجایی هوايگرم بوجود می آید ،پس در شبها باد از سمت دریا به ساحل یا قله به دره ودر روز برعکس میباشد .در جاهاي بسته بازبودن پنجره ها و درها و جهت وزش باد را در نظر می گیریم، باید در نظرداشت که حریق از جهت فشار مثبت به فشار منفی حرکت می کند ،منظور از فشار مثبت نسبتبه منفی جهت وزش باد می باشد .
-2 در نظر گرفتن شیارتپه ها یا راههاي حرکت در جنگل که بصورت اختلاف سطح باشند درمناطق روباز اهمیت فراوان دارند ،زیرا گسترش حریق در این مناطق از طریق شیارها صورت میگیرد.
-3 وجود سد یا موانع در جهت گسترش حریق ،حریق و شعله هاي آتش در برخورد با موانع یاسدها در طرفین گسترش یافته و در صورت وجود مواد قابل اشتعال سد یا مانع را دود می زند وهمواره میزان سوختگی قسمت جلوي موانع بیشتر از قسمت پشت آنهاست در مکانهاي باز ابتداییترین نقطه سوختگی در جهت وزش باد احتمالا کانون حریق می باشد .
-8 جهت سوختگی اجناس (درختها ،وسایل سوخته شده):جهت سوختگی اجناس ،ستونها،درختان و درختچه ها در جهت گسترش حریق می باشد و هموارهسطحی از آنها که بیشتر سوخته است در جهت گسترش حریق است .
-9 ذوب شدن لامپ یا شیشه در جهت گسترش حریق :٩لامپ : لامپها در اثر وقوع حریق اگر گازي باشند در اثر انبساط حجمی گاز داخل آنها میترکند ودر صورتیکه از نوع تنگستن باشند ،شکسته و یا ذوب می شوند ،اگر ذوب شوند در سمت گسترشحریق طاولهاي درشت ایجاد می گردد.شیشه: شیشه پنجره ها در مکانهاي حریق زده عمدتا شکسته و یا ذوب می شوند .بررسی علل شکسته شدن و یا ذوب شدن شیشه :الف: شیشه در اثر حرارت ترد و شکسته شده است .ب: شکسته شدن شیشه ها در اثر ضربه وارده به آنها قبل یا بعد از حریق.ج: شیشه در اثر موج ناشی از انفجار شکسته شده باشد .د: ذوب شدن شیشه ها در جریان وقوع حریق .
الف)زمانیکه شیشه ها در اثر شدت حرارت ترد و شکننده می شوند باید داراي علایم زیرباشند :
1- دودزده و کاملا سیاه هستند (خود شیشه سیاه می شود ) .
۲- براحتی در بین انگشتان می شکند وخرده شیشه ایجاد نمی نماید.
3- معمولا بصورت تگه هاي بزرگ می باشند و شکستگی در یک خط است و ترکهاي جانبیایجاد نمی کند .
4- لبهاي شکسته شده تیز و برنده نمی باشند .
ب)اگر شیشه ها بر اثر ضربه شکسته شده باشند داراي خصوصیات ذیل می باشند:
۱- شکستگی بصورت ترکهاي تار عنکبوتی بوده ،که مرکز آن محل ورود ضربه است
2- لبه هاي قسمت شکسته شده تیز و برنده می باشند .
۳- با بررسی عرضی قسمتهاي شکسته شده در زیر ذره بین به ترکهاي داراي شیب برمیخوریم کهسمت بالاي شیب ،سمت ورود ضربه می باشد و قسمت پایین شیب ،سمت خارج را نشان می دهد.
تذکر 1: همواره در زمان وقوع حریق یک سمت شیشه دود زده و سیاه و سمت دیگر روشن استکه بررسی انجام شده در قسمت روشن شیشه صورت می پذیرد .
تذکر 2: اگر شیشه در اثر ضربه به قبل از وقوع حریق شکسته شده باشد ،هیچگونه آثار دودزدگیو سوختگی برروي آن وجودندارد.
تذکر 3: اگر شیشه در اثر بعد از وقوع حریق شکسته شده باشد در یک طرف آن آثار دودزدگی وسوختگی وجود دارد که در اینگونه موارد همانطور که در تذکر 1 گفته شد و بررسی برروي قسمتروشن انجام می گیرد .
ج)شکستگی شیشه در اثر موج انفجار داراي خصوصیات زیر می باشد :
-1 بجز قسمتهاي لبه هاي چارچوب پنجره ها بقیه قسمت هاي شیشه بصورت تکه هاي کاملا ریزشکسته می شوتد زیرا در اثر موج ناشی از انفجار ضربه به تمامی قسمتهاي شیشه وارد می شود .
-2 دفرمه یا کنده شدن چارچوب پنجره ها در بیشتر موارد .
-3 اگر انفجار قبل از وقوع حریق صورت گرفته باشد ،تکه هاي شیشه بصورت شفاف می باشد واگر بعد از وقوع حریق انفجار صورت گرفته باشد ،یک سمت شیشه ها دودزده می باشد .
د)شیشه در اثر حرارت زیاد ذوب شده باشد :اگر در حریق شیشه یا اجسام بلورین ذوب شوند ،جهت ریزش مذابها از سمتی است که حرارت به آن وارد شده است .
-10 کاووش شعاع کانون حریق کشف شده در رابطه با وسعت حریق :در حریقهایی که وسعت آنها زیاد می باشد مانند ساختمانی که چند طبقه آن دچار سوختگی شدهاست ،طبقه اي که حریق از آن به طبقات دیگر سرایت نموده (معمولا طبقه پایین تر )شعاعکاووش در ساختمان می باشد و با بررسی طبقه اي که بعنوان شعاع کاووش ساختمان در نظرگرفته ایم به اتاقها و قسمتهاي مختلف بر می خوریم .اتاق یا قسمتی که حریق از آنجا به قسمتهايدیگر سرایت کرده در هر طبقه اي بود ،شعاع کاووش در آن طبقه است .در مکانهاي باز که وسعت حریق زیاد می باشد ،منطقه اي که احتمال وقوع حریق از آن به مناطقدیگر می رود با توجه به فاکتورهاي کانون حریق به عنوان شعاع کاووش در نظر گرفته می شود .-
-١٢همواره در مکانهایی که اختلاف سطح وجود دارد ،پایین ترین مناطق به عنوان شعاع کاووش درنظر گرفته می شود .کانون حریق را معمولا یک مترمربع در داخل شعاع کاووش درنظر می گیریم .
حبس حرارت (کند سوزي):در مکانهایی که درب و پنجره بسته باشند و اکسیژن کافی جهت سوختن وجود نداشته باشداجناس بصورت کندسوزي سوخته و دودزیادي عمدتا قهوه اي رنگ در دور درها و جدار پنجره هااز خود بجاي می گذارد ،که در زمان بازکردن در و یا پنجره ها بدلیل رسیده اکسیژن کافی جهتسوختن امکان انفجار وجود دارد ،به این حالت (بک درافت )می گویند .
علائم کندسوزي :وجود دود به مقدار چند سانتیمتر برروي اجناس و قسمتهاي مختلف مکان حریق زده است .درحریقهایی مانند اتصالی برق یا حریقهایی که در اثر انداختن ته سیگار روشن برروي اجناس بوجودمی آید یکی از علائم آن وجود کندسوزي ،بعنی قشري از دود به مقدار زیاد برروي اجناس است .فرسوزي :زمانیکه شعله هاي حریق به زیر سقف برسند از زیرسقف حرکت کرده و به نقاط مختلف ساختمانسرایت می کند و اجناس از قسمت فوقانی آنها فرسوز می شوند . مخصوصا اجناسی که از جنسمی باشد در فرسوزیهااز قسمت فوقانی ذوب می شوند . p.v.cیافتن کانون حریق در وسایط نقلیه :نحوه سوختگی قسمتهاي متفاوت اتومبیل در جهت یافتن کانون حریق از داخل اتاق یا بدنه عاملکشف علت حریق می باشد ،سوختن داخل اتاق در قسمتهاي جلوي داشپرت ،صندوقها ،سوختنموتور از قسمت جلو یا عقب آن ،سوختن یا سوختن وسایل صندوق عقب ،بررسی نحوه سوختن١٣بدنه اتومبیل و چراغها ایجاد تغییرات فیزیکی در وسایل و بدنه اتومبیل ،سوختن یا حرارت دیدگیبدنه اتومبیل ،مکان و طرز قرار گرفتن اتومبیل دره محیط ،بررسی برروي شی شه هاي سالم وشکسته شده همگی اینها فاکتورهایی هستند که کارشناس در جهت کشف علت حریق باید درنظرداشته باشد . همواره نکته اساسی دربررسی و پیداکردن کانون حریق آن است که باید کانونهايفرضی را باجهت هاي گسترش حریق منطبق کرد.تا کانون واقعی کشف شود .تذکر : تحقیقات جانبی (روز حادثه ،ساعت حادثه ، شرایط منطقه و…) نیز از فاکتورهاي مهم درعلت یابی حریق می باشند .
١٤علل ایجاد حریق: علل ایجاد حریق به دو دسته اصلی تقسیم می شوند :
-1 حریقهاي عمدي که توسط شخص یا اشخاصی ایجاد می شوند .
-2 حریقهاي غیر عمدي که ناشی از عوامل طبیعی یا بی احتیاطی ها می باشند.
حریقهاي عمدي :دررابطه با حریقهاي عمدي یعنی عمدي بودن حریقها باید فاکتورهاي ذیل را در نظر گرفت :
-1 چند کانون بودن حریق .
-2 رد تک تک علل آتش سوزیهاي تصادفی و غیر عمدي .
-3 فواید و نفعی که از حریق عاید مرتکب می گردد.
-4 در نظر گرفتن شرایط ایجاد سوء ظن .
-5 شیوه هایی که مرتکب جهت ارتکاب حریق از آنها استفاده می کنند .
چند کانون بودن حریق :در اینگونه حریقها ،مجرم براي تسریع در امر آتش سوزي چند نقطه متفاوت از محل را آت ش میزند ،براي تشخیص اینکه کانونهاي حریق جدا از هم بوده یا خیر ابتدا باید توجه داشت که آیا وقوعحریق در یک کانون می توانسته باعث سرایت آتش سوزي در کانونهاي دیگر باشد یا خیر ،براينیل به این مقصود مسیر گسترش آتش سوزي را در هر کانون بطور مستقل بررسی می کنیم وموقعیت فیزیکی محل و نحوه سوختن اجناس در حد فاصل دو کانون قابل بررسی می باشد .گاهیاوقات نیز وجودکپسولهاي اسپري ،حشره کشها یا کپسولهاي گاز کوچک در کانون حریق و انفجار آنها باعث پرتاببه نقطه دیگري از محل برروي اجناس قابل اشتعال و ایجاد کانونهاي حریق مست قل می گردد١٦،براي جلوگیري از این اشتباه باید خاکستر سوخته اجناس را درهرکانون دقیقا بررسی کرده و نیزباید موقعیت فیزیکی محل دررابطه با انتقال حرارت از یک کانون به کانون دیگر دقیقا بررسیگردد.در بعضی از حریقها ،حرکت شعله برروي سقف ودر قسمتهاي فوقانی باعث شعل ه وري و سرایتحریق به قسمتهاي دیگر می گردد و در جاهاییکه مخصوصا اختلاف سطح بین دو کانون وجوددارد امکان اینکه اجناس بین دو کانون سوخته نشده باشند وجود دارد.شرایط ایجاد سوءظن :وجود بنزین یا نفت یا دیگر مایعات قابل اشتعال و ظروف محتوي آنها در محل هاییکه وجود آنهاطبیعی بنظر نمی رسد ،مثلا اتاقها یا کنار اتومبیلهاي حریق زده می تواند عامل مشکوکی باشد ونیز سطح سوزي اجناس ،ورودهاي قهري و شکستگی قفلها ،درها و پنجره ،شکسته شدن شیشه هادر اثر ضربه قبل از وقوع حریق ،انفجارات قبل یا بعد از وقوع حریق در محلهاییکه عا ري از موادمنفجره یا عوامل ایجاد کننده انفجار است ،وجود تنها کلید عمارتی که مورد حریق عمدي واقعشده ،پیش یک شخص بخصوص ،گسترش سریع حریق در مکانهاي مختلف با در نظر گرفتن نوعمواد موجود در آنجا، اظهارات شهود در رابطه با دیدن اشخاص مشکوك در محل یا شنیدنصداهاي مشکوك و غیرطبیعی قبل از وقوع حریق.فواید و نفعی که از حریق عاید مرتکب شونده می شود.براي موفقیت در امر کشف آتش سوزیهاي عمدي در صورت امکان باید از علل و موجباتی کهممکن است کسی را وادار به ارتکاب این عمل نماید آگاه شد، عللی که معمولا در اینگونه حریقها١٧در نظرمی گیریم عبارتند از :الف کلاه برداري از شرکتهاي بیمه بعنوان دریافت خسارت ؛در آتش سوزیهایی که محل توسط شرکتهاي بیمه بمبلغ قابل توجهی بیمه شده است باید وضعمالی صاحب محل را قبل از وقوع حریق مورد رسیدگی دقیق قرار داد. مثلاً اگر صاحب محل بدهییا تعهداتی داشته که در همان ایام بایستی به پردازد یا در آستانه ورشکستگی بوده و یا براي از بینبردن ماشین آلات کهنه و فرسوده که تعمیر آنها خیلی گران تمام می شود و یا براي اخذ قیمتعمارتی که در شُرف خرابی است و باید میزان اجناس سوخته شده و خسارت وارده نسبت به مبلغ بیمه نامه در صورت امکان بررسی گردد.ب مخفی کردن و از بین بردن جرم دیگر و یا آثار آن؛گاهی اوقات براي پنهان کردن جرم جنایت دیگري محل را آتش می زنند . در مورد قتل ممکناست قاتل پس از ارتکاب عمل محل را جهت از بین بردن دلایل و مدارك و از بین رفتن جنازه آنرابسوزاند. در اینگونه موارد باید کلید فاکتورها حریقهاي عمدي و نیز بررسی اجناس سوخته شده دررابطه با سرقتها بررسی گردد و نیز اجساد سوخته شده در حریق علاوه بر کالبد شکافی از دیدکارشناسی که بعداً شرح آن گفته خواهد شد دقیقاً بررسی شود.ج از بین بردن دفاتر و مدارك ؛بعضی از تجار متقلب و کلاه بردار ممکن است براي ندادن مالیات و به دلایل کلاه برداري دفاترحساب خود را از بین ببرند و براي این کار اقدام بایجاد حریق عمدي می نمایند در اینگونه موارد١٨اغلب دفاتر حساب را در صفحۀ مورد نظر از می گذارند، زیرا می دانند دفتر بس ته معمولاً بطورکامل آتش نمی گیرد و قسمتهاي داخل آن سالم می ماند.د تهدید و باج خواهی .و رقابت و حسادت تجارتی .ه جنون آتش زنی ؛کسانی هستند که بدون هیچ دلایلی صرفاً بخاطر علاقه به آتش زدن محل و تماشاي شعله هايآتش و لذتی که از این عمل می برند ، اقدام به ایجاد حریقهاي عمدي می نمایند.ن اشخاصی که جهت منابع شخصی، خصومتها و ارثیه و میراث، مخصوصاً در حریقهاي عمديکه در جریان آن قتلی صورت گرفته باشد.ي ضد انقلاب و مخالفین نظام در حریقهایی که در سازمانهاي دولتی و مراکز نظامی و اقتصادي مملکت صورت گرفته باشد.
شرایط ایجاد سوء ظن :-1 پنجره هاي شکسته شده و ورودیهاي شهري احتمالاً انفجارات ، که قبلاً توضیح داده شد.
-2 استشمام بوي بنزین، استون ، نفت ، فسفر و راههاي اثبات آنها که قبلاً گفته شد.
-3 وجود اشیاء قابل احتراق د رمحل مانند؛ روغنهاي قابل اشتعال ، تراشه ه اي چوب، کاغذ ،گوگرد، کبریت ، شمع که بطور معمول در محل وجودشان غیرطبیعی می باشد.
-4 چند کانونی بودن حریق که قبلاً توضیح داده شد.
-5 باز بودن درب کشوها و قفسه ها و دفاتر و یا مفقود شدن بعضی از اشیاء یا پول.
-6 از کار افتادن وسایل اطفاء حریق .
-7 بمب ساعتی و یا سایر وسایل احتراق که از روي ساعت تنظیم شده و در دقت معین محترقمی شوند و یافتن بقایاي آنها .
-8 وجود کهنه یا کاغذهاي آلوده به بنزین و مایعات قابل اشتعال بخصوص اگر ثابت شود ساکنین خانه یا مکان کمی قبل از آتش سوزي خانه را ترك کرده اند. زیرا در حریقهاي عمدی یکی ازفاکتورهایی که مجرم سعی در اثبات آن دارد، نبودن در محل، در زمان وقوع آتش سوزياست.
شیوه ها و روشهایی که معمولاً در ایجاد حریقهاي عمدي از آنها استفاده می شود
:الف استفاده از شمع ؛شمع را داخل جعبۀ مملو از روغنهاي قابل اشتعال یا کاغذ و یا کهنه هاي آلوده به مواد نفتی قرارمی دهند بطوریکه این کهنه ها و مواد آلوده به قسمتهاي انتهایی شمع تماس داشته باشند و قبلاًزمان سوخته شدن شمع را محاسبه می نمایند. زمانیکه شمع به قسمتهاي انتهایی رسید در اثرتماس با مواد قابل اشتعال باعث شعله وري محل می گیردد در اینگونه موارد پیدا کردن پارفینهايشمع آب شده می تواند کمک مؤثري در رابطه با تشخیص علت باشد.
ب سیگار؛در انتهاي توتونهاي سیگار کبریت یا کبریتهایی می بندند و یا گوگرد را در انتهاي سیگار قرارمیدهند و سیگار را روشن می کنند زمانیکه آتش سیگار به انتها رسید باعث شعله ور ي و احتمالاًانفجار و سرایت به مواد قابل اشتعال می گردد، در اینگونه موارد ، زمان ترك مالکین از محل پنج تا٢٠ده دقیقه بیشتر نمی تواند باشد، وجود انفجار و دیگر عوامل حریقهاي عمدي می تواند کمکمؤثري باشد.
ج استفاده از فیتیله:در این موارد فیتیله هائیکه معمولاً استفاده می شوند در هر دقیقه نیم متر می سوزند و مجرم براياینکه بیست دقیقه بعد از خروج از محل ایجاد آتش سوزي و انفجار بنماید باید فیتیله اي بطور دهمتر استفاده نماید. در اینگونه موارد پیدا کردن بقایاي فیتیلۀ سوخته شده ، آثار بجامانده از فیتیلهسوخته شده بر روي زمین و اجناس می تواند کمک مؤثري در کشف علت باشد.
د- استفاده از وسایل الکتریکی :وقتی از جریان برق در آتش سوزیها استفاده می شود معمولاً حرارت حاصل از لامپ الکتریکی که از سیم آویزان شده و بدون آن پارچه اي از جنس ابریشم و یا پشم پوشیده شده است استفاده میشود، حرارت لامپ باعث شعله وري پارچه و ریزش آن بر روي مواد قابل اشتعال و آلوده که در زیرآن قرار گرفته است می گیردد. در اینگونه موارد یافتن لامپ سوخته شده که بر روي آن بقایايسوخته شده پارچه وجود دارد می تواند کمک موثري در کشف علت باشد.
ه روغنها و سایر مواد قابل اشتعال:اغلب جهت سرایت و گسترش حریق از مواد قابل اشتعال استفاده می شود. از پخش آنها در محیطو شعله ور ساختن و پرتاب شی قابل اشتعال بر روي آنها جهت ایجاد حریق استفاده می شود .
سه راه تشخیص آن قبلاً گفته شد، یکی دیگر از راههاي آن ، این است که مقدا ري از چوبها یا موادمشکوك به آلودگی که به مواد نفتی را در ظرف شیشه اي پر آب قرار داده و در آن را محکم می٢١بندیم ودر مقابل 60 تا 70 درجه سانتیگراد حرارت می دهیم وقتی در شیشه برداشته شود بوي ماده مشتعل شونده به مشام می رسد.
ي - استفاده از حیوانات :در بعضی از حریقهاي عمدي جهت ایجاد حریق از حیوانات استفاده می شود، بدینگونه که حیواناتار مشتعل کرده ( مانند موش) و آنانرا بداخل انبار رها می کنند، در اثر حرکت حیوان بر روياجناس حریق به دیگر قسمتها سرایت می نماید.
ه استفاده از مواد شیمیایی :از مواد شیمیایی مختلفی جهت ایجاد حریقهاي عمدي استفاده می شود. مثلاً از فسفر در داخلظرف آبی که از قسمت انتهایی داراي سوراخی جهت خالی شدن قطره اي آب است و یا پرمنگناتدو پتاس با اسید سولفوریک و یا ریختن اسید نیتریک بر روي مواد اورگانیک مانند کاغذ و چوب.
حریقهاي غیر عمدي :عوامل متعددي ممکن است ایجاد حرارت و آتش سوزي نمایند که در اینجا به ذکر بعضی از آنهابطور مختصر می پردازیم :
آتش سوزیهائیکه که بوسیله جریان برق تولید می شوند ممکن است بدلیل زیرانجام گیرند:
-1 تحمیل بار بر ظرفیت ، یعنی گرفتن با بیش از ظرفیت سیمها.
-2 اتصال هاي اشتباهی .
-3 جرقه در اثر جریانهاي کوتاه.
-4 بی احتیاطی در حمل و نقل و استفاده از دستگاههاي الکتریکی .
اتصال کوتاه :دراثر اتصالی اتفاقی بین دو نقطه از مدار در یک نقطه از مدار و زمین ایجاد می گردد، زیرا مداراصلی کوتاه شده و جریانی بالاتر از جریان عادي بوجود می آورد که ایجاد سنگین کردن بارو درنتیجه تولید حرارت زیاد می نماید. چنانچه این اتصال کامل صورت گیرد جرقه نخواهد زد، فقط باراضافی موجب حرارتی خطرناك می گردد. ولی چنانچه اتصالی کامل نبوده و بین دو هادي فاصلهباشد، جرقۀ پرحرارتی میزند که قادر است مواد قابل احتراق و عایقها را با آتش بکشاند.
قوس الکتریکی :قوس الکتریکی و نقاط داغ بیشتر در کلیدها و پریزهاي برق مستعمل و یا اتصالات سست وشکستگی سیمها است که براثر قوس الکتریکی حرارت زیادي تولید می گردد، نزدیک بودن کابلبرق به لوله هاي سوخت مایع و گاز نیز یکی از دلایل ایجاد آن است.
بررسی علت حریقهاي ناشی از برق :جهت بررسی حریقهاي ناشی از برق فاکتورهاي ذیل را در نظر می گیریم :
الف شروع حریق همواره با کند سوزي همراه است.
ب بررسی سیستم مدار سیم کشی و آثار مذابها بر روي آنها.
د بررسی فیوزها.
بررسی مدار سیم کشی :در حریقهاي ناشی از اتصالات برق ممکن است با دو نوع اتصالی در سیستم مدار سیم کشی مواجهشویم ؛ الف ) اتصالی اولیه ب) اتصالی ثانویه
لازم به ذکر است که اثر اتصالی سیمها و برخورد رشته سیمها، نُل و فاز قوس الکتریکی ایجاد شده، سیمها ذوب و بهم متصل می گردند که معمولاً مقدار ذوب شدگی بسه به تقویت فیوزهافرق میکند.اتصال اولیه :منظور اتصالی سیمها و ریزش مذابها یا روکش مشتعل شده آنها بر روي اجناس است این اتصالیاولاً باید در کانون حریق که قبلاً روش تشخیص آن گفته شده باشد. ثانیاً بررسی مواد قابل اشتعالاطراف مخصوصاً قسمت زیر آن و فاصله آن نسبت به محل اتصالی بررسی شود زیرا در جاهائیکهارتفاع محل اتصالی از مواد قابل اشتعال زیاد است در اثر سقوط مذابها بر روي آنها، مذابه ها سردشده و قادر به شعله ور نمودن آنها نمی باشد ودر جاهائیکه در نقاط مختلف مد ار آثار مذابها واتصالی وجود دارد باید در نظر داشت، اولاً اتصالی در کانون حریق بوده باشد؛ ثانیاً دانستن این نکتهبسیار اهمیت دارد که همواره دورترین اتصالی نسبت به منبع تغذیه اولین اتصالی می باشد .
٢٤همچنین در حریقهاي ناشی از اتصال اولیه برق، محاسبه توان مصرفی ، مصرف کنندگان برقی درمدار با در نظر گرفتن قطر سیمها و توان فیوز بسیار اهمیت دارد.
اتصال ثانویه :در مواردیکه اتصالی سیم برق در مدار وجود دارد و ما علت حریق را چیز دیگري غیر از برق تشخیص داده ایم. باید در نظر داشت که ، اولاً محل اتصالی خارج از کانون حریق بوده است و نیزاثبات علت حریق چیزي غیر از جریان برق بوده باشد. و نیز مقدار مذابها بسیار ناچیز باشد.بررسی فیوزها:معمولاً در حریقهاي برق فیوزهاي روي تابلوي اصلی از نوع پیچی تقویت شده می باشند و آثارعمل نمودن فیوزها در فاصله زمانی زیاد با گداشتن آثار مذابۀ ناشی از سیمهاي مسی داخل آن ودر پاره اي مواقع آثار ذوب شدن قسمت سطح فشنگی داخل کاملاً مشهود می باشد و نیز نوعانتخاب نامناسب فیوز با توجه به قطر سیمها و بار گرفته شده از مدار می تواند دلیل علت حریق ازناحیه برق بوده باشد.
صاعقه یا برق آسمانی :صاعقه از نقاط و محلهایی بلند را که با آبهاب زیرزمینی ارتباط داشته باشد میزند و همچنینممکن است در یک یا چند محل تخلیه گردد و یااز محلی به محل دیگر عبور نماید. بیشتر اوقاتاکسیژن متراکم ) در آن محل قابل تشخیص است و بعلاوه برق زدگی o بوي گوگرد و یا اوزن ( 3اغلب با صداي خش خشی توأم است، آثار برق زدگی روي اشیاء مشخص و قابل تمیز می باشد .بخصوص روي اشیاء فلزي که آنها را ذوب کرده و یا ذرات ذوب شده روي آنها بوجود می آید .،همچنین اشیاء آهنی ممکن است مغناطیسی شده و یا آجرهاي روي دیوار خرده شده و روي آنهابراق گردد ، در صورت سوء ظن باید میله هاي برق گیر را امتحان نمود تا معلوم گردد برق با آنهااصابت نموده یا خیر یا آنقدر قدرت داشته که تولید حرارت و حریق نماید یا خیر . و نیز بر رويدستگاههاي الکتریکی مخصوصاً دستگاههایی که داراي آنتن هستند نظیر تلو یزیون، آثار ذوبشدگی و سوختگی سیمها و در اغلب موارد انفجار سیمها و در اغلب موارد انفجار لامپ تصویر آنهامی تواند جهت بررسی علت مفید باشد.
اشعه خورشید :اگر اشعه آفتاب در یک عدسی یا آئینه مقعر و یا هر عامل یا وسیله اي که بتواند نقش عدسی رابازي کند مانند قطرات شبنم ، متمرکز گردد و سپس روي مواد قابل اشتعال منعکس گردد تولیدآتش سوزي خواهد نمود و این آتش سوزیها معمولاً در محیطهاي باز و در ساعتی از روز که اشعهآفتاب بصورت عمودي بتابد ایجاد می گردد. این عدسیها ممکن است؛ لیوان ، انواع شیشه یا عینکباشند. در اینگونه حریقها پیدا کردن کانون حریق ، بررسی مواد بجامانده از حریق و نیز ساعت٢٦وقوع نسبت به تابش اشعه آفتاب با توجه به زاویه تابش آن بمحل می تواند کمک موثري جهتتشخیص علت باشد.
جرقه هاي آتش :جرقه از آتش تولید می گردد و از دودکشها و اتومبیلها نیز جرقه هایی تولید می گردد در مواردیکهادعا می شود آتش ازجرقه اي تولید شده است باید حتماً تناسبی بین شروع آتش سوزي و پخشجرقه در محل وجود داشته باشد.مثلاً اگر در خانه اي در اثر جرقۀ خارج شده از دودکش آن دچار آتش سوزي شده باشد حتماً بایدمواد بکار رفته در سقف قابل اشتعال باشند . جرقه هاي ناشی از جوشکاري و پرتاب گدازه هاي آنهامی تواند ایجاد آتش سوزي نماید.در اینگونه موارد انجام عملیات برش یا جوشکاري در محل ، مکان دقیق انجام آن نسبت به کانونحریق، امکان پرتاب گدازه ها بر روي کانون و نیز مواد سوخته شده در کانون ( در صورتیباشند حریق P.V.C اورگانیک یا پارچه باشند ایجاد حریق نموده و در صورتی که مواد از جنسایجاد نکرده بلکه ذوب می شوند ) می تواند فاکتورهاي اصلی جهت بررسی علت از ناحیهجوشکاري یا برش باشد. همچنین جهت جوشکاري یا برش و یا آثار بجاگذاشته شده بر روي وسیلهجوش داده شده و یا برش زده شده یا سنگ زده شده می تواند جهت و چگونگی پرتاب مذابه وجرقه را نسبت به کانون مشخص سازد.
تذکر : همواره در حریقهاي ناشی از جوشکاري یا برش کاري حریق پس از مدت چند ساعت بعداز این عمل به بصورت کند سوزي شروع و شعله ور می شود.
۲۷-حیوانات :باید در نظر داشت که تمام حیوانات از آتش ترس دارند؛ بطوریکه از نزدیک شدن به آن خودداري می کنند، باین ترتیب خیلی به ندرت اتفاق می افتد که سبب آتش سوزي شوند ولی بعضی اوقاتسگ یا گربه در خانه ممکن است سبب واژگون شدن چراغهاي نفتی گردند و یا در اثر حرکت آنهاشیشه هاي حاوي مواد شیمیایی شکسته و باعث آتش سوزي گردد. در چند مورد دیده شده که پرنده ها یا موشها روي دو سیستم لخت نشسته ودر نتیجه انتصالی برق تولید حریق نموده است .در بعضی از موارد نیز با مشتعل ساختن آنها مثلاً موش و رها کردن بداخل انبار غلات باعث آتشسوزي شده اند، در تمام موارد کارشناس باید محل را از نظر تردد حیوانات اهلی و نیز آثار و ردپايآنها و امکان ایجاد حریق توسط آنها را دقیقاً بررسی نماید.
خودبخود سوزي :علامت مخصوص اینگونه حریقها عبارتند از: دود ضخیم و گازموادیکه مشتعل شده و باعث حریق میگردند :بعضی از مواد هستند که اکسیژن هوا را گرفته و بر روي خود نگه می دارند و این موضوع تولیدحرارت نموده و بواسطه نبودن جریان هوا ماده را مشتعل می سازد. فضولات وقتی با روغن غیراشباع آلوده شوند، خودبخود سوخته و بشکل مخصوصی شبیه لانه کبوتر در می آیند که قابلتشخیص هستند، البته این فضولات در موقع سوختن دود ضخیم و مخصوصی دارند . گرد زغال٢٨سنگ ، زغال ، آرد ، علف خشک ، گندم و سایر گیاهان علفی و یا روغنی ( روغن نباتی ) که رويکاغذ یا پنبه ریخته شده باشند ممکن است خودبخود مشتعل شوند.بعضی از مواد نیز در درجه حرارت پائین تر از حرارت اشتعال معمولی آن ماده و در شرایطی خاصمشتعل می شوند مانند چوب که دردرجه حرارت 570 درجه سانتی گراد مشتعل می شود اما اگراین چوب در کنار دیواري که بواسطه گرم شدن و یا در کنار اجاق براي خشکیدن چسبیده شود درحرارت خیلی پایین تر ( 250 درجه سانتی گراد) مشتعل می شود.در مورد علف خشک علت اشتعال مثل مواد دیگر نیست زیرا در اینجا درجه حرارت بستگی بهعمل تخمیر علف دارد که فقط زمانی صورت می گیرد ، که علف قبل از خشک شدن در یک جاانبار شود در اینگونه مواقعه بدلیل عمل فتوسنتز حرارت ابتدا در قسمت زیرین گیاه شروع شده وبوي تندي از علف استشمام می شود و طبقات زیرین بآرامی شروع به اشتعال می کند و کم کمآتش به بیرون سرایت می کند.کارشناس بررسی ، در اینگونه حریقها ابتدا باید مشخص کند علفها و سبزیجات چه مدت استچیده شده اند و بطور خشک شده چیده شده اند و یا تر و بوي تخمیر از آنها متصاعد می شود یاخیر، همچنین باید فاصله روز چیدن علفها و روز انبار کردن و روز آتش سوزي بدقت بررسی شوند .آیا همسایگان در آن روزعلف چیده و تحت شرایط یکسان در انبار دیگري ابنار کرده اند یا خیر ؟بطور کلی اشتعال خود بخود توده علف قبل از 8 الی 10 روز بعد از انبار کردن و بعد از 70 الی 80روز، بعد از انبار کردن غیر ممکن است.٢٩زغال سنگ نیز ممکن است خودبخود مشتعل گردد، مخصوصاً اگر آنرا الک نموده و مقدار زیادي ازآن را در محل جمع کرده باشند، بطور کلی تودة زغال سنگ ریز در ارتفاع دو و یا سه متري ، تودةزغال سنگ درشت در ارتفاع 4 الی 5 متري خطر اشتعال دارد.بعضی از مواد مانند زغال معمولی، روغن سگ ماهی ، رنگهاي روغنی ، فرشهاي روغن زده ، ابریشمروغن زده و یا مواد قابل اشتعال آلوده به این مواد ممکن است خودبخود مشتعل می شوند . بعضیاز مواد مانند مغز نارگیل، تخم پنبه ، غلات خشک شده ، انواع علفهاي سبز، کودها (چه کود آلی وچه کود شیمیایی) ، کاغذ هاي باطله ، پارچه هاي روغن زده ، آهک آب ندیده ، پودرهاي فلزي،سولفیدهاي آهن در صورتیکه در محلهاي نمناك و گرم انبار شوند ممکن است باعث خودبخودسوزي گردند.
-1 در تلهاي بزرگ زغال سنگ خودبخود سوزي در حدود 90 الی 120 روز بوقوع می پیوندد که نسبت به نوع ریزي و درشتی تل انبار شده و درجه حرارت و رطوبت فوق می کند، یعنی درجهحرارت بالا و رطوبت پائین زمان را از 90 الی 120 روز متغییر می سازد پس در اینگونه مواقع؛میزان رطوبت مواد انبار شده هر چه بیشتر باشد خطر بیشتر است.
-2 ابعاد و مقدار فشار وارده براثر ارتفاع تل و تراکم آن هر چه ارتفاع بیشتر ، فشار بیشتر و تراکمنیز بیشتر باشد، حرارت بیشتر شده و خطر آتش سوزي بیشتر می شود.
-3 درجه حرارت محیط، هر چه بیشتر باشد امکان وقوع حریق بیشتر است.
-4 ترکیب مواد انبار شده به خصوص از نظر کربن و اکسیژن ، در گیاه تازه بریده شده و زغالسنگ متفاوت است ، هر چه میزان کربن بیشتر باشد امکان مدت زمان آتشگیري خودبخود٣٠بیشتر است، البته بالا رفتن درجه حرارت در روغنها با ناخالص بودن آنها نسبت مستقیم دارد،مخصوصاً اسید هاي چرب یا ترکیبات فلزي بخصوص آهن ، استعداد زیادي در این زمینه دارد.
چگونگی بررسی حریقهاي جنگل ، کوهستان و محوطه هاي باز:بعد از بررسی لازم پیرامون کانون حریق و یافتن آن براي بررسی علت حریق باید فاکتورهایی کهدر ایجاد حریق در اینگونه مناطق مؤثر است ، از قبیل ؛ درجه حرارت محیط، میزان رطوبت گیاهان، تردد افراد و در منطقه ، دقیقاً بررسی می شود.

 


 

آیین نامه کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار

ماده‌ 1 : به منظور تأمين مشاركت كارگران و كارفرمايان و نظارت بر حسن اجراي مقررات حفاظت فني و بهداشت كار، صيانت نيروي انساني و منابع مادي كشور در كارگاه‌هاي مشمول و همچنين پيش گيري از حوادث و بيماري‌هاي ناشي از كار، حفظ و ارتقاء سلامتي كارگران و سالم سازي محيط هاي كار، تشكيل كميته‌هاي حفاظت فني و بهداشت كار با رعايت ضوابط و مقررات مندرج در اين آيين نامه در كارگاه‌هاي كشور الزامي است.
ماده‌ 2 : كارگاه‌هايي كه داراي 25 نفر كارگر باشند، كارفرما مكلف است كميته‌اي به نام كميته  حفاظت فني و بهداشت كار در كارگاه با اعضاي ذيل تشكيل دهد:
1 – كارفرما يا نماينده تام الاختيار او.
2 – نماينده شوراي اسلامي كار يا نماينده كارگران كارگاه.
3 – مديرفني و در صورت نبودن او يكي از سراستادكاران كارگاه.
4 – مسؤول حفاظت فني.
5 – مسؤول بهداشت حرفه‌اي.
تبصره 1 : مسؤول حفاظت فني مي‌بايستي ترجيحاً از فارغ التحصيلان رشته حفاظت فني و ايمني كار باشد.
تبصره  2 : مسؤول بهداشت حرفه‌اي مي‌بايستي ترجيحاً فارغ التحصيل بهداشت حرفه‌اي يا پزشك عمومي مورد تاييد مركز بهداشت شهرستان باشد.
تبصره 3 : اعضاء كميته حفاظت فني و بهداشت كار با هزينه كارفرما بايستي در برنامه‌هاي آموزشي و بازآموزي مربوط به حفاظت فني و بهداشت كار كه توسط ارگان‌هاي ذيربط برگزار مي‌گردد شركت نمايند.
تبصره 4 : در كارگاه‌هايي كه بين 25 تا 100 نفر كارگر داشته باشند در صورتي كه يك يا دو نفر از اعضاء كميته در كارگاه حضور نداشته باشند جلسه كميته با حداقل سه نفر از افراد مذكور تشكيل مي‌گردد مشروط بر آن كه در اين كميته مسؤول حفاظت فني يا مسؤول بهداشت حرفه‌اي حضور داشته باشد.
ماده‌ 3 : در كارگاه‌هايي كه كمتر از 25 نفر كارگر دارند و نوع كار آنها ايجاب نمايد با نظر مشترك و هماهنگ بازرس كار و كارشناس بهداشت حرفه‌اي محل، كارفرما مكلف به تشكيل كميته مذكور خواهد بود.
تبصره 1 : دراين گونه كارگاه‌ها كميته مذكور با سه نفر از اعضاء به شرح ذيل تشكيل مي‌گردد :
1 – كارفرما يا نماينده تام الاختيار وي.
2 – نماينده شوراي اسلامي كار يا نماينده كارگران كارگاه.
3 –  مسؤول حفاظت فني و بهداشت حرفه‌اي.
تبصره2: صلاحيت مسؤوليت حفاظت فني و بهداشت حرفه‌اي براي اين گونه كارگاه‌ها بايد به تاييد اداره كار و مركز بهداشت محل برسد.
تبصره3 : در كليه كارگاه‌هايي كه كميته حفاظت فني و بهداشت كار با سه نفر تشكيل مي‌گردد مسؤول حفاظت فني و بهداشت حرفه‌اي مي‌تواند يك نفر باشد. مشروط برآن كه پس از آموزش‌هاي لازم كه با هزينه كارفرما توسط مركز بهداشت و يا اداره كل محل حسب مورد تشكيل مي‌گردد شركت نموده و گواهي نامه لازمه را دريافت نمايد.
ماده‌ 4 : جلسات كميته حفاظت فني و بهداشت كار بايد لااقل هرماه يك بار تشكيل گردد و در اولين جلسه خود نسبت به انتخاب يك نفر دبيراز ميان اعضاء كميته اقدام نمايند. تعيين زمان تشكيل جلسات و تنظيم صورت جلسات كميته به عهده دبير جلسه خواهد بود.
تبصره 1 : در مواقع ضروري يا زودتر از موعد با پيشنهاد مديركارخانه يا مسؤول حفاظت فني و يا مسؤول بهداشت حرفه‌اي كميته تشكيل خواهد شد.
تبصره 3 : كارفرما مكلف است يك نسخه از تصميمات كميته مذكور و همچنين صورت جلسات تنظيم شده را به اداره كار و مركز بهداشت مربوطه ارسال نمايد.
ماده‌ 5 : وظايف كميته حفاظت فني و بهداشت كار به شرح ذيل است :
1 – طرح مسائل و مشكلات حفاظتي و بهداشتي در جلسات كميته و ارائه پيشنهادات لازم به كارفرما جهت رفع نواقص و سالم سازي محيط كار.
2 – انعكاس كليه ايرادات و نواقص حفاظتي و بهداشتي و پيشنهادات لازم جهت رفع آنها به كارفرماي كارگاه.
3 – همكاري و تشريك مساعي با كارشناسان بهداشت حرفه‌اي و بازرسان كار جهت اجراي مقررات حفاظتي و بهداشت كار.
4 – توجيه و آشنا سازي كارگران نسبت به رعايت مقررات و موازين بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
5 – همكاري با كارفرما در تهيه دستورالعمل هاي لازم براي انجام كار مطمئن، سالم و بدون خطر و همچنين استفاده صحيح از لوازم و تجهيزات بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
6 – پيشنهاد به كارفرما جهت تشويق كارگراني كه در امر حفاظت فني و بهداشت حفاظتي و بهداشت كار علاقه و جديت دارند.
7 – پيگيري لازم به منظور تهيه و ارسال صورت جلسات كميته و همچنين فرم‌هاي مربوط به حوادث ناشي از كار و بيماري‌هاي ناشي از كار به ارگان‌هاي ذيربط.
8 – پيگيري لازم در انجام معاينات قبل از استخدام و معاينات ادواري به منظور پيشگيري از ابتلاء كارگران به بيماري‌هاي ناشي از كار و ارائه نتايج حاصله به مراكز بهداشت مربوطه.
9 – اعلام موارد مشكوك به بيماري‌هاي حرفه‌اي از طريق كارفرما به مراكز بهداشت مربوطه و همكاري در تعيين شغل مناسب براي كارگراني كه به تشخيص شوراي پزشكي به بيماري‌هاي حرفه‌اي مبتلاء شده و يا در معرض ابتلاء آنها قرار دارند. (موضوع تبصره 1 ماده 92 قانون كار).
10 – جمع آوري آمار و اطلاعات مربوطه از نقطه نظر مسائل حفاظتي و بهداشتي و تنظيم و تكميل فرم صورت نواقص موجود در كارگاه.
11 - بازديد و معاينه ابزار كار و وسائل حفاظتي و بهداشتي در محيط كار و نظارت بر حسن استفاده از آنها.
12 – ثبت آمار حوادث و بيماري‌هاي ناشي از كار كارگران و تعيين ضريب تكرار و ضريب شدت سالانه حوادث.
13 – نظارت بر ترسيم نمودار ميزان حوادث و بيماري‌هاي حرفه‌اي و همچنين نصب پوسترهاي آموزشي بهداشتي و حفاظتي در محيط كار.
14 – اعلام كانون‌هاي ايجاد خطرات حفاظتي و بهداشتي در كارگاه.
15 – نظارت بر نظم و ترتيب و آرايش مواد اوليه و محصولات و استقرار ماشين آلات و ابزار كار به نحو صحيح و ايمن و همچنين تطابق صحيح كار و كارگر در محيط كار.
16 – تعيين خط مشي روشن و منطبق با موازين حفاظتي و بهداشتي برحسب شرايط اختصاصي هر كارگاه جهت حفظ و ارتقاء سطح بهداشت و ايمني محيط كار و پيشگيري از ايجاد حوادث احتمالي و بيماري‌هاي شغلي.
17 – تهيه و تصويب و صدور دستورالعمل‌هاي اجرايي حفاظتي و بهداشتي جهت اعمال در داخل كارگاه در مورد پيشگيري از ايجاد عوارض و بيماري‌هاي ناشي از عوامل فيزيكي، شيميايي، ارگونوميكي، بيولوژيكي و رواني محيط كار.
ماده‌ 6 : وجود كميته حفاظت فني و بهداشت كار و مسؤولين حفاظت و بهداشت حرفه‌اي در كارگاه به‎ هيچ‎ وجه رافع مسؤوليت‌هاي قانوني كارفرما درقبال مقررات وضع شده نخواهد بود.
ماده‌ 7 : اين آيين نامه در 7 ماده و 10 تبصره به استناد ماده 93 قانون كار جمهوري اسلامي ايران توسط وزارت خانه‌هاي كار و امور اجتماعي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي تهيه شده و در تاريخ 11/4/74 به تصويب وزراي كار و امور اجتماعي و بهداشت، ‌درمان و آموزش پزشكي رسيد.

عبدالستارآسکانی

 

عوامل شیمیایی زیان آور در محیط کار
عوامل شیمیایی در محیط کار در بر گیرنده تمام مواد اولیه ، مواد خام ، مواد واسطه و فراورده¬های اصلی ، که در صنعت به کار می¬روند یا تولید می¬شوند ، می¬باشند. این موادکه به شکل گاز ، مایع و یا جامد هستند ، ممکن است طبیعی یا مصنوعی بوده و دارای منشاء گیاهی ، حیوانی و یا سنتتیک ( معدنی یا آلی ) باشند . هر یک از این مواد دارای خطرات و زیان¬های مختص به خود است که در صورت تماس فرد با آن رخ می¬نمایند . زیان حاصل از آنها به نوع راه ورود ، مقدار و طول زمان تماس بستگی دارد.
مایعات بسیاری در صنعت وجود دارند که کارگران با آنها سر و کار داشته و در تماس هستند . تعدادی از این مایعات خورنده و سوزاننده بوده و شامل برخی از اسیدهای معدنی و یا آلی ، قلیاها و تعداد دیگری از مواد شیمیایی مانند پرهیدرول( آب اکسیژنه ) و ... می¬باشند . سایر مایعات صنعتی برحسب تقسیم بندی شیمیایی ممکن است دارای اسامی خاص ومعینی باشند مانند روغن¬ها ، الکل¬ها ، حلال¬ها و ... مواد جامد نیز به گونه¬های مختلف همانند توده ، کلوخه ، دانه ، پودر و یا گرد و غبار در صنعت تولید شده یا به کار می¬روند . مهمترین شکل از مواد جامد که دارای اثرات فیزیولوژیک قابل توجه می¬باشد ، گرد و غبار آنهاست ، زیرا هنگامی که گرد و غبار در هوا منتشر می¬شود ، از راه استنشاق وارد بدن شده و اثرات خود را ( بسته به نوع ، مقدار، اندازه ذره و طول مدت تماس ) ظاهر می¬سازد . گرد و غبار به عنوان یکی از آلاینده¬های مهم هوای محیط کار شناخته می¬شوند و گستره وسیعی از بیماری¬ها و عوارض ناشی از کار را سبب می¬شوند . از این رو در بهداشت حرفه¬ای و سم شناسی صنعتی از اهمیتی ویژه برخوردارند.
آلاینده¬های شیمیایی و تقسیم بندی آنها
کره زمین به وسیله اتمسفر گازی شکل که دارای ترکیب معینی است احاطه شده است . در این اتمسفر حدود 09/78 درصد نیتروژن ، 95/20 در صد اکسیژن ، 93/. در صد آرگون ، 03/0 در صد دی اکسید کربن و مقادیر ناچیزی نئون ، هلیوم ، کریپتون ، هیدروژن ، گزنون ، مواد رادیواکتیو ، اکسیدهای ازت و اوزون وجود داردکه ممکن است در هر محل با چنددر صدی بخار آب مخلوط شود. مقدار هر یک از این گازها که از حد معمول بیشترشود و یا هر ماده دیگری غیر از آنها که در اتمسفر وجود داشته باشد ، ماده آلوده کننده یا آلاینده دانسته می¬شود. آلاینده¬ها را می¬توان برحسب حالت فیزیکی ، ترکیب شیمیایی و یا اثرات فیزیولوژیک آنها تقسیم بندی کرد.

تقسیم بندی آلاینده¬ها بر اساس حالت فیزیکی
بر این اساس می¬توان آلاینده¬ها را به دو دسته گازها و بخارات و مواد معلق تقسیم کرد .
1.گازها و بخارات
به طور کلی ، گاز به ماده¬ای گفته می¬شود که در بالای درجه حرارت بحرانی خود قرار دارد و بخار به ماده¬ای گفته می¬شود که در حالت گازی در درجه حرارتی قرار دارد که آن درجه حرارت پایینتر از درجه حرارت بحرانی است و به همین دلیل با افزایش فشار می¬توان آن را به مایع تبدیل کرد . به دیگر سخن ، گازها موادی هستند که در دمای 25 درجه سانتیگراد و فشار 1 اتمسفر حالت گازی داشته و بخار ، حالت گازی موادی است که درجه حرارت و فشار یاد شده به صورت مایع یا جامد می¬باشد. تعداد گازها بسیار زیاد است . برخی در فرایندهای صنعتی به عنوان ماده اولیه مورد استفاده قرار می¬گیرند و برخی دیگر به عنوان فراورده¬های نهایی تولید می¬شوند. بیشتر گازها دارای بوی نافذ بوده و حتی در مقادیر ناچیز ، پس از انتشار ، قابل تشخیص هستند . برخی از آنها دارای رنگ خاص بوده و در تراکم¬های معین می¬توان این رنگ را تشخیص داد . برای نمونه ، گاز کلر سبز و بوی آن نافذ و خفه کننده است . رنگ اکسید ازت زرد خرمایی و محرک و سرفه آور است . بخارات برم نیز قهوه¬ای خرمایی و خفه کننده می¬باشد . همچنین تعدادی از گازها دارای رنگ و بوی خاصی نیستند و یا به عبارت دیگر بی¬رنگ و بی¬بو می¬باشند و از این رو ، وجود آنها به آسانی حس نمی¬شود . این گازها در صورتی که خاصیت سمی داشته باشند بسیار خطرناک هستند . نمونه¬هایی از این گونه گازها مونواکسیدکربن و دی اکسیدکربن می¬باشند . افزون برداشتن خاص سمی ، برخی از گازها اشتعال پذیرند و ممکن است در اثر عدم تشخیص وجود آنها و برخورد شعله ، آتش سوزی¬های بزرگ را ایجاد کنند و خسارات جانی و مالی زیادی به بار آورند .
 از این رو ، مسئله نشت گاز ، جستجو و تعیین
 مقدار آنها در صنعت اهمیتی ویژه دارد.                       
2.مواد معلق
انتشار و پراکندگی ذرات ذره¬بینی جامد و یا مایع در یک فاز گازی خاص و یا در هول آئروسول نامیده می¬شود . به این ترتیب ، مواد معلق شامل تمام ذرات گوناگونی است که در فضای محیط زیست یا محیط کار آئروسول موجود باشند . بر این اساس ، مواد معلق در برگیرنده گرد و غبار ، مه ، دود ، دمه ، مه¬دود و افشانه ( اسپری ) خواهد بود . در مقابل آئروسول ، اصطلاح هیدروسول قرار دارد که به سیستم¬های پراکنده در آب گرفته می¬شود. سوسپانسیون و امولسیون گونه¬هایی از هیدروسل هستند .
الف- گرد و غبار : گرد و غبار در اثر جدا شدن و شکستن مواد جامد و تبدیل آنها به ذرات کوچک تشکیل می¬شود و معمولاً در هوا برای مدتی شناور و معلق می¬ماند . اعمال مکانیکی مانند خردکردن ، اره کردن ، شکستن ، مته کردن ، ساییدن ، منفجرکردن و غیره ... باعث تولید گرد و غبار می¬شوند . این ذرات ممکن است بسیار ریز بوده و از ذرات قابل دیدن با چشم تا ذره¬بینی و فراذره¬بینی تغییر کنند . انتشار و پراکندگی ذرات گرد و غبار در محیط می¬تواند بر روی افرادی که با آن تماس می¬یابند اثر نامطلوب به جا گذاشته و عوارض و بیماری¬های گوناگونی ایجاد کند عوارض و بیماری¬های حاصله ، به جنس گرد و غبار ، اندازه ذرات ، طول مدت استنشاق و حساسیت فردی بستگی دارد .
ب- مه : مه عبارت است از آئروسل¬های قابل دیدن که به صورت ذرات و قطرات ریز مایع در هوا تولید می¬شوند . مه در اثر تراکم بخار آب در شرایط فیزیکی خاص از نظر دما و فشار ایجاد می¬گردد. برخی از آلاینده¬ها در صنعت به شکل مه در هوا منتشر می¬شوند. برای نمونه ، در عملیات آبکاری کروم ، بخارات اسیدکرومیک به صورت میست ( مه ) اسید در آمده و هوای محیط کار را آلوده می¬سازد .
ج- دود : دود در اثر سوختن مواد آلی مانند چوب ، روغن ، چربی ، بافت¬های حیوانی ، لاستیک و ... تولید می-شود و عبارت است از ذراتی که در اثر سوختن ناقص دارای مقدار زیادی کربن هستند .
د- دمه : دمه یا دود فلزی عبارت است از ذرات فلزی جامد که از سطح فلز مذاب خارج شده و در هوا منتشر می-شوند . تشکیل دود فلزی معمولاً با انجام یک واکنش شیمیایی مانند اکسیداسیون همراه است . ذرات دود فلزی بسیار کوچک¬اند و اندازه آنها معمولاً کمتر از یک میکرون (2/0 تا3/0 میکرون ) می¬باشد به همین دلیل ، دودهای فلزی پس از استنشاق می¬توانند به سادگی به قسمت¬های پایینی ششها ( حبابچه¬های ششی ) رسیده و سپس همانند گازهای تنفسی به داخل جریان خون سرازیر گردیده و عوارض شدید را ایجاد کنند . دودهای فلزی در اثر ذوب فلزاتی مانند سرب ، کادمیوم ، روی ، آهن و ... تولید می¬شوند و خطرهای آنها برای کارگرانی که در این صنایع کار می¬کنند بسیار زیاد است .
ح- مه¬دود : مه دود یا اسماگ اصطلاحی است که از دو واژه مه و دود (فوگ و اسموک) برگرفته شده و به آلودگی¬های وسیع اتمسفری ناشی از آلاینده¬های صنعتی و منبع طبیعی اطلاق می¬شود. آلودگی هوا در شهرهای بزرگ اغلب از نوع مه¬دود است .
ج- افشانه : به کار بردن آئروسولها ، سوسپانسیون¬ها و یا امولسیون¬ها تحت فشار و به صورت پاشیدنی به نام افشانه شناخته می¬شود . در برخی صنایع ، به ویژه در صنعت خودروسازی ، رنگ¬ آمیزی بدنه خودرو به روش افشانه انجام می¬گیرد و ماده رنگی به شکل ذرات بسیار ریز بر روی سطح پاشیده می¬شود. همچنین در کشاورزی و بهداشت ، مواد آفت¬کش و حشره¬کش¬ها به وسیله تلمبه سم¬پاش به صورت افشانه به مصرف می¬رسد.
چ-امولسیون : امولسیون عبارت است از تعلیق ذرات ریز مایع در یک مایع دیگر که به کمک مواد امولسیون¬ساز انجام می¬پذیرد .
تقسیم بندی آلاینده¬ها بر پایه ترکیب شیمیایی
 تقسیم بندی آلاینده¬ها بر این پایه معمولاً بر اساس چگونگی ترکیب شیمیایی انجام می¬گیرد . آلاینده¬ها در سم-شناسی صنعتی بر این پایه تقسیم بندی می¬شوند .
تقسیم بندی آلاینده¬ها بر پایه اثرهای فیزیولوژیک
به طور کلی ، تقسیم بندی آلاینده¬ها بر این پایه نمی¬تواند رضایت بخش باشد ، زیرا در مورد گازها و بخارات نوع اثر فیزیولوژیک به تراکم ماده بستگی خواهد داشت ، مثلاً یک گاز یا بخار در یک تراکم مشخص ممکن است دارای خاصیت بیهوشی آور باشد ، در حالی که همان ماده در تراکم کمتر فاقد اثر بیهوشی آور بوده و بر دستگاه خونساز اثرگذارد.اگر چه قرار دادن یک ماده خاص در یک دسته ویژه و جداگانه به طور درست امکان¬پذیر نیست ، اما می¬توان تقسیم بندی آلاینده¬ها را بر پایه اثرهای فیزیولوژیک به صورت زیر خلاصه کرد.
1-مواد التهاب آور و محرک :مواد محرک دارای اثر سوزاننده و تاول آور بوده و سطح مخاط مرطوب را متورم می¬کنند . در مورد اثرات سوء ناشی از این مواد گفتنی است که عامل غلظت دارای اهمیتی بیشتر نسبت به عامل زمان و طول مدت تماس می¬باشد . برخی مواد محرک قسمت دستگاه تنفسی را بیشتر تحت تأثیر قرار داده و آسیب می¬زنند . از جمله این نوع مواد می¬توان به آلائیدها ، گرد و غبار قلیایی ، آمونیاک ، اسیدکرومیک ، اسید فلوئوریدیک ، گازهای سولفور و سولفوریک اشاره کرد. تعدادی از مواد محرک ، هم قسمت بالایی و هم بافت شش را تحت تأثیر قرار می¬دهند مانند فلوئور ، کلر ، برم ، ید و اکسیدهای کلر . برخی مواد ، محرک قسمت¬های پایینی دستگاه تنفس و حبابچه¬های ششی هستند مانند : دی اکسیدازت ، ازت و فسژن ، تماس شدید با محرک¬های ریوی حتی می¬تواند به مرگ حاصل از خفگی منجر شود.
2-مواد خفگی آور : مواد خفگی آور اثر خود را به علت اختلالی که در اکسیداسیون بافت¬ها ایجاد می¬کنند ، ظاهر می¬سازند . این دسته از مواد به دو گروه خفگی آور ساده و مواد خفگی آور شیمیایی تقسیم می¬شوند . مواد خفگی آور ساده ، گازهایی هستند که باعث پایین آمدن فشار نسبی لازم جهت اشباع خون از اکسیژن خواهند شد . از جمله این مواد می¬توان به دی اکسیدکربن ، هیدروژن ، متان ، اتان ، نیتروژن ، هلیوم و اکسید ازت اشاره کرد . از سوی دیگر ، مواد خفگی آور شیمیایی به علت داشتن اثر شیمیایی ، عمل حمل اکسیژن به وسیله خون از ششها را مختل کرده و یا اکسیداسیون بافت¬ها را ( هر چند که خون دارای اکسیژن کافی باشد ) به هم می¬زند . منوکسیدکربن که با هموگلوبین ترکیب می¬شود ، سیانوژن ، اسید سیانیدریک و نیتریلها که از اکسیداسیون بافت¬ها به وسیله کاتالیستهای سلولی جلوگیری می¬کنند ، از جمله این مواد هستند. همچنین آنیلین ، متیل آلانین و نیتروبنزن تولید مت هموگلوبین کرده فشار خون را پایین می¬آورد و باعث اختلال تنفس می¬شود.                  
3-مواد بیهوشی آور مخدر: این دسته از مواد اثر خود را به عنوان مواد بیهوشی آور ساده بدون ایجاد عوارض شدید سیستمیک ظاهر می¬کنند و تعدادی از آنها دارای اثر رخوت آور بر روی سلسله اعصاب مرکزی می¬باشند. در زیر برخی از این مواد به ترتیب و برحسب زیاد شدن خاصیت بیهوشی آورشان معرفی شده¬اند  : هیدروکربن-های استیلنی ، هیدروکربن¬های اتیلنی و استرها .
4- سموم سیستمیک : موادی که باعث آسیب برخی از اندام¬های داخلی می¬شوند مانند بیشتر هیدروکربن¬های هالوژنه – موادی که باعث آسیب دستگاه خونساز می¬شوند مانند بنزن ، فنولها ، تولوئن ، گزیلن و نفتالین -  سمومی که باعث آسیب عصبی می¬شوند از قبیل متانول و تیوتن – فلزات سمی مانند سرب ، جیوه ، کادمیوم ، منگنز ، بریلیوم ، آنتی موان و ...- مواد معدنی غیر فلزی سمی مانند آرسینیک ، فسفر ، گوگرد
5- سایر مواد معلق غیر از سموم سیستمیک : گرد و غبارهای سمی که ایجاد فیبروز ششی می¬کنند ، مانند سیلیس و آزبست – گرد و غبارهای بی اثر مانند کربن و سیمان – گرد و غبارهای آلی که حساسیت ایجاد می¬کنند مانند گرده گیاهان ، چوب و ...- مواد محرک مانند اسیدها ، قلیاها ، کرومات¬ها و فلوئورها – باکتری¬ها و سایر موجودات ذره¬بینی

با تشکر عبدالستارآسکانی

مقررات وتوصیه های مربوط به حوادث ناشی ازکار (ماده ۶۰ قانون تامین اجتماعی)
حوادث ناشی از کار چیست ؟ حوادثی است که درحین انجام وظیفه وبه سبب آن برای بیمه شده اتفاق می افتد براساس این تعریف حوادثی که به یکی از صورتها یا علل زیر رخ دهد ناشی ازکارمحسوب می شود
•    در اوقاتی که بیمه شده درکارگاه یا مؤسسات وابسته یا ساختمانهاومحوطه آن مشغول به کارباشد
•    در اوقاتی که به صورت مامور درخارج از کارگاه انجام وظیفه می کند
•    در اوقات عادی رفت وبرگشت بیمه شده بین منزل وکارگاه
•    در اوقات مراجعه به درمانگاه یا بیمارستان بابت معالجات درمانیوتوانبخشی
•    در حین اقدام برای نجات سایر بیمه شدگان ومساعدت به آنان
کارفرمایان در زمان وقوع حوادث ناشی ازکارچه باید کنند ؟
 
اقدامات اولیه را برای حلوگیری از تشدید عوارض حادثه انجام دهند (هزینه احتمالیاین اقدامات را سازمان تامین اجتماعی می پردازد)گزارش حادثه را حداکثر ظزفسه روز اداری به اطلاع شعبه تامین اجتماعی برسانند
 
اگردرحادثه ناشی ازکار ، کارفرما مقصر باشد چه می شود ؟
 اگرثابت شود که حادثه به دلیل عدم رعایت مقررات حفاظت فنی ویا عدم رعایت احتیاطاز طرف کارفرما (یانمایندگان کارفرما ) بوده سازمان تامین احتماعی تعهدات خود رادرقبال بیمه شده انجام می دهد اما هزینه های مربوط را از کارفرما مطالبه خواهد کرد درحوادث ناشی ازکار ، تعهدات سازمان تامین اجتماعی (مانند برقراری مستمریازکارافتادگی کلی وجزئی ، غرامت مقطوع نقص عضو وغرامت مقطوع فوت ) مشروط به داشتنسابقه حق بیمه نیست وبدون توجه به سوابق بیمه ای بیمه شده مزایای قانونی ارائه میگردد
وظیفه بیمه گر و کارفرما در پیشگیری حوادث ناشی ازکار
ایمن سازی محیط کارگاه ومراکز تولیدی وظیفه ای دوگانه است که هم کارفرما و همدستگاههای دولتی و بیمه ای درقبال آن مسئولند . حوادث ناشی ازکار متاسفانه درکشورما درسطح بسیار بالائی اتفاق می افتد وهزینه هایی که جامعه چه از نظر اجتماعی وچهاز نظر اقتصادی دراین خصوص می پردازد شدیداً نگران کننده است. حوادثی که درکارگاه ها اتفاق می افتد وموجب ازکارافتادگی، فوت و بیماری کارگران می گردد به یکاندازه کارفرما وسازمان بیمه گر را به چالش می طلبد .ضمن اینکه مشکلات و فشارهایروحی وروانی ناشی از آن که به خانواده های حادثه دیده وارد می شود خود مقولهجداگانه ای است که بار آن را جامعه بطور مستقیم به دوش می کشد. بنابراین برایپیشگیری از حوادث داخل کارگاه که پیامدهای ناگوار آن دامنگیر همگان از جملهکارفرما، سازمان بیمه گر وخانواده های حادثه دیده ودرنهایت جامعه می گردد، دستگاههاومراکز دولتی و بیمه ای نیز مکلفند با اتخاذ تدابیر واقداماتی کارفرما را بهاستانداردسازی محیط کار ترغیب سازند. چنانچه این موضوع برای کارفرمایان روشن شود کهایمنی کارگاه و تامین وسائل ایمنی برای کارگران موجب کاهش حوادث و درنتیجه تبعاتبعدی آن می گردد انگیزه لازم را برای تامین حداقل استانداردهای ایمنی بکار خواهندگرفت . البته این مهم نیازمند قوانین ومقررات جامعی است که تلاش جمعی کارفرمایان ،بیمه شدگان و دولت را جهت تحقق آن می طلبد.
 
درمجموع کارفرمایان به دلایل زیر به موضوع حوادث ناشی ازکار وپوشش بیمه ای کارکنانخود اهمیت لازم را نداده وعلاقه ای نشان نمی دهند
•    برخی از کارفرمایان از خطرهایی که کارگاه و نیروی کار را تهدید میکند شناخت و ارزیابی درستی ندارند
•    برخی دیگر ازکارفرمایان درمورد پوشش های بیمه ای ودامنه وحدودوظایف آن آشنایی کافی ندارند
•    برخی احتمال بروز حوادث را بسیار ناچیز می پندارند
•    بعضی ازکارفرمایان حق بیمه را رقم بالایی می دانند که اگر در ستونصرفه جوئی آورده شود اقتصادی تر است
•    برخی نیز با تاکید برتجربیات گذشته اینگونه فکر می کنند که اگرحادثه ای رخ داد برای آن فکری خواهیم کرد
 همانطورکه اطلاع دارید کارفرمایان درمورد بروز حادثه درکارگاه خود مسئولند . درماده ۶۶ قانون تامین اجتماعی به خوبی این مسئولیت نمایان است (( درصورتی که ثابت شودوقوع حادثه مستقیماً ناشی از عدم رعایت مقررات حفاظت فنی و بروز بیماری ناشی از عدمرعایت مقررات بهداشتی واحتیاط لازم ازطرف کارفرما یا نمایندگان او بوده سازمانتامین اجتماعی هزینه های مربوط به معالجه وغرامات و مستمریها و غیره را پرداختهوطبق ماده ۵۰ این قانون ازکارفرما مطالبه و وصول خواهد نمود )) تبصره یک این مادهنیز اعلام می دارد که مقصر می تواند با پرداخت معادل ده سال مستمری به سازمان ازبابت خسارات وارده معاف گردد.بنابراین آشنایی کارفرمایان در زمینه اهمیت بهداشتیفنی محیط کار و سالم سازی کارگاه از جمله مسائلی است که نیازمند اهتمام ویژه میباشد.

 

آموزش ایمنی عمومی
ای خدا ،جان را عطا كن آن مقام
كه د ر او بی حرف می رو ید كلام
حرف و گفت و صوت را بر هم زنم
تا كه بي اين هر سه با تو دم زنم
گرچه تفسير زبان روشنگر است
ليك  عشق بي زبان روشنتر است

ایمنی عمومی
ایمنی: ایمنی به معنای امن و امنیت و رعایت اصول و مقرراتی جهت رهایی از شرایط مخاطره آمیز برای حفظ نیروی انسانی و تاسیسات .
اصولاً با رعایت موارد ایمنی ، کلیه خطرات و عوامل حادثه ساز حذف نخواهند شد ،بلکه کاهش خواهند یافت و یا تحت کنترل درخواهند آمد.
خطر: پتانسیل بالقوه آسیب رسان
مقررات عمومي:
•    اطلاع از مقررات ايمني محل كار و عمل به آن
•    اطلاع از نوع پوشش ( لباس كار  ، كفش ايمني ، كلاه ايمني مناسب، گوشي استحفاظي ، و ساير البسه حفا ظت فردي با نوجه به نوع كار )
•    انجام كارهايي كه مستلزم داشتن وسايل ايمني است بدون استفاده از وسايل مربوط مجاز نمي باشد.
•    سرپرست مربوطه ازارجاع كاركناني كه مجهز به البسه ايمني نيستند امتناع خواهد نمود.
•    هر يك از كاركنان وسايل و يا البسه ايمني را مفقود نمايند يا نتوانند آنرا ارائه دهند بايد جريمه آنرا پرداخت نمايد.
•    كاركناني كه وسايل ايمني را به طور موقت دريافت داشته اند پس از انجام کار مسترد دارند.
•    کارکنان حق تغییر وسایل ایمنی را ندارند.
•    آكاهي از نحوه اطلاع رساني و تلفن هاي ضروري ( 125-110-115-...)
•    آگاهي از نحوه اطفا، حريق
•    پيروي از علايم هشدار دهنده
•    پيروي از دستور سرپرستان
•    اطلاع به مسولين در صورت مشاهده اعمال خطرناك و شرايط خطرناك
•    عدم استفاده از مواد شيميايي و هواي فشرده جهت پاك كردن لباس
•    رفت و آمد از مسيرهاي مشخص شده .عبور و مرور در واحدهاي توليدي منوع مي باشد.
•    عدم توقف و تماشاي اعمال ديگران در واحدهاي توليدي
•    ممنوعيت رفت و آمد در واحهاي مختلف توليدي بدون مجوز
•    عدم استعمال دخانيات در محيط كار
•    شوخي خطرناك و خوابيدن در سطح مجتمع ممنوع مي باشد.
•    اطلاع از مسيرهاي خروج اضطراري
•    عدم استفاده از تلفن همراه
تذكر : در صورت مشاهده عدم استفاده از لوازم حفاطت فردي نسبت به اقدامات انظباطي زير اقدام ميگردد.
1-    مرحله اول : اخطار كتبي به خود شخص
2-   مرحله دوم : اخطار كتبي به خود شخص + ارسال رونوشت به رئيس واحد/ سرپرست كارگاه
3-  در مورد پيمانكاران اخراج از سايت – پرسنل رسمي ،پيماني،كارآموزارسال به امور اداري جهت درج در پرونده
خطرات :
1-    مواد شيميايي
• گازها و بخارات ، مواد معلق ، گرد و غبار ، اسپري ، دود ، دمه ، فيوم
توجه : دود حاصل احتراق ناقص مواد آلي / دمه حاصل احتراق فلزات / فيوم حاصل از انجماد بخارات فلزي
2-   عوامل فيزيكي
! گرما ، سرما ، نور ، سروصدا ، اجسام متحرك ، اجسام تيز و برنده ، اجسام در حال چرخش
3-  عوامل مكانيكي
• ماشين آلاتي كه ايجاد حادثه مينمايند
كلاه ايمني
آسيب هاي عمومي كه به سر وارد ميشود شامل:
1-    سقوط يا پرتاب اشياء
2-   ضربه به سر در اثر برخورد با اشياء مثل لوله يا اسكلت فلزي
3-  تماس سر با رساناي الكتريكي
4-   پاشيدن ، چكيدن ، و يا ريختن مايعات خطرناك
كلاه ايمني مقاوم
1-    باعث كاهش نيروي ضربه حاصل از برخورد اشياء از ارتفاع ميشود.
2-   باعث حفاظت سر ازضربات بالا ميشود.
3-  كلاه هاي مقاوم در برابر حرارت ( نسوز) در زمان جوشكاري كاربرد بسياري دارد.
نحوه استفاده از كلاه ایمنی
1-    هميشه بايد در محلي كه پتانسيل خطر وجود دارد مورد استفاده قرار گيرد.
2-   بايد طوري روي سر قرار گيرد كه سر را اذيت نكند اما به صورت مطمئن و ايمن سر را حفاظت نمايد.
3-  قبل از استفاده آنرا از لحاظ تورفتگي و شكستگي چك نماييد.
4-   قبل از استفاده از سالم بودن داخل كلاه مطمئن شويد.
5-   از زنگ زدن ، خراشيدن ، سوراخ كردن ( به منظور جابجايي هوا ) خودداري كنيد.
6-  كلاه را مرتب شستشو نماييد . به مدت 5 الي 10 دقيقه در آب گرم و صابون قرار دهيد.( زيرا آلوده به مواد روغني و شيميايي مي باشد.)
عينك ايمني
1-  محافظت از چشم در برابر اشياء پرتاب شده و تراشه ها ، پودر ، گردو غبار خطرناك ،بخارات ، دود ها، مواد شيميايي اسپري مانند، اشعه مادون قرمز كه با توجه به نوع كار تععين ميگردد.
2-    لباس ايمني مناسب ( بويلرسوت)
اين لباسها ايمن بوده . زيرا سرتاسربدن را مي پوشاند.  70 الي 75 درصد اين لباسها نخ ميباشد .
گوشي ايمني:
1-    زماني كه در معرض صداي با شدت 85 دسي بل يا بيشتر قرار بگيريد .
2-   صداي آزار دهنده
3-  صداهايي مانند انفجارهاي كوتاه كه باعث آسيب به گوش مي شود.
4-   در محل هايي كه علائم استفاده از گوشي نصب شده است.
نحوه استفاده ازگوشي اسفنجي ( Eear plug)
1-    دست را از پشت سر به طرف گوش برده و گوش رابه نرمي به سمت بالا و عقب بكشيد.
2-   گوشي را با دست ديگر به صورت چرخشي به قطركم تبديل كرده و آنرا در مجراي گوش قرار دهيد.
3- گوشي را رها كرده تا پس از چند لحظه به حالت اوليه خود برگردد( منبسط شود) و در مجراي گوش به خوبي كيپ شود.
گوشي پلاستيكي( Eear plug)
1-    دست را از پشت سر به طرف گوش برده و گوش رابه نرمي به سمت بالا و عقب بكشيد.
2-   گوشي را با دست ديگر به صورت چرخشي و به شكل مدور در مجراي كوش فرو كنيد.
3-  گوشي را رها كرده و پس از چند لحظه صبر كنيد و مطوئن شويد مجراي گوش را به خوبي كيپ كرده است.
گوشي  خلباني ( Eear muff)
1-    مطمئن شويد كه گوشي به طور چسپان اطراف گوش ثابت قرار گرفته است.
2-   اگر موهاي بلند اطراف گوش داشته باشيد گوش به خوبي محافظت نمي شود.
مزاياي ( Eear plug)
1-    كوچك و سبك هستند .
2-   در محيط گرم راحت استفاده مي شود.
3-  به راحتي با لوازم ايمني ديگر استفاده مي شود.
4-   به راحتي در مجراي گوش قرار مي گيرد.
تذكر: اين گوشي ها در اثر استفاده مجدد باعث آلودگي ميشود . پس از استفاده با ماده شستشو دهنده نرم شستشو و با دستمال نرم خشك نماييد.
كفش ايمني
1-    پنجه را در برابر برخورد و فشار محافظت مي نمايد.
2-   در برابر مواد شيميايي مقاوم ، اسيد ، كاستيك و.... از پا محافظت مي نمايد.
3-  با توجه به توليد اصطكاك از ليز خوردن بر روي سطوح ليز جلوگيري ميكند.
4-  الكتريسيته ساكن را به زمين منتقل مي كند.
نحوه استفاده صحيح از كفش ايمني
1-    كفش ايمني را بر اساس نوع كاري كه مي خواهيد انجام دهيد، انتخاب و استفاده كنيد.
2-  هرگز از كفش ايمني چرمي يا پارچه اي در محل هايي كه اسيد يا سودسوز آور وجود دارد استفاده نكنيد.زيرا مواد شيميايي مذكور به سرعت كفش را ازبين مي برد و باعث آسيب رساندن به پا ميگردد.
3-  كفش ايمني را به گونه اي انتخاب كنيد كه اندازه پاهايتان باشد.
4-  قبل از استفاده آنرا بازرسي نماييد و دقت كنيد سوراخ يا شكاف نداشته باشد كه باعث نفوذ مواد به داخل آن گردد.
5-   به دليل شخصي بودن كفش ايمني از دادن آن به ديگران خودداري كنيد.
6-   كفش را در محل خشك و خنك و با تهويه مطبوع نگهداريد.
PPE  مناسب جهت حفاظت از دست:
دست را در برابر خطرات زير محافظت مي كند.
1-    جذب مواد مضر در پوست( مواد شيميايي جذب پوست مي شوند)
2-   پارگي يا بريدگي شديد( اشياء يا ماشين هايي كه دارلي لبه تيز هستند.)
3-  سوختگي( منابع الكتريكي، سرماي شديد يا اجسام گرم )
-   دستكش بايد به گونه اي باشد كه در دست به خوبي قرار گيرد. و متناسب با نوع كار باشد.
-  در زماني كه با مواد شيميايي كار مي كنيد سرساقه هاي دستكش بايد به گونه اي باشد كه از ريختن مواد شيميايي به داخل دستكش يا به سمت آرنج جلوگيري كند.
-  از دستكش با جنس فلزي در هنگام كار با وسايل برقي خودداري نماييد.
-   در هنگامي كه با ماشين آلات دوار كار مي كنيد استفاده از دستكش ؛ دست و آرنج به سمت ماشين كشيده شده و خطرناك مي باشد.
نكات مهم در هنگام كار با دستكش :
Ø   انگشتر ، دست بند و يا اشيايي از اين قبيل كه امكان دارد دستكش را پاره كند را قبل از پوشيدن دستكش درآوريد.
Ø     دست هاي خود راقبل و بعد از استفاده از دستكش بشوييد.
Ø     بعد از كار با مواد شيميايي آنها را با مقدار زيادي آب بشوييد تا عاري از هر گونه ماده شيميايي و آلوده شود.
Ø     در صورت نياز دستكش كتاني را بشوييد.
Ø     به دليل اينكه دستكش ها يك وسيله حفاظت شخصي است از دادن آنها به ديگري امتناع ورزيد.
Ø     هرگز از دستكش در هنگام كار با دستگاهها ي دوار مثل دريل ها و ماشينهاي تراشكاري استفاده نكنيد.
Ø     در هنگام کار با وسایل الکتریکی ، دستکشی که فلز در آن بکار رفته باشد ، نپوشید.
پروانه كار:
پروانه كار يك گزارش نوشته شده است كه انجام كار مشخص شده ، در مكان مشخص شده، براي مدت زمان مشخص را اجازه ميدهد.
مدت اعتبار پروانه كار:
پروانه كار بايد براي يك شيفت كاري يعني 8 يا 12 ساعت صادر شودو براي شيفت بعدي حتماً پروانه كار جديد نياز است.در صورت نياز پروانه كار براي مدت زمان 6 روز نيز صادر ميشود.
در انجام فعاليت هاي زير حتماً بايد پروانه كار صادر شود:
--كار در فضاي بسته
- كار در فضاي خطرناك و آتش گير كه خطر انفجار دارد.
- كار در معرض مواد سمي و مضر
- كار با ولتاژ بالا ، گود برداري ، سند بلاست
- استفاده از موتورهاي درون سوز در فضاي بسته
- انجام كارهاي تعميراتي در محيط هاي اداري ( مانند جوشكاري ، تعميرات برق و ......)
انواع پروانه كار :
به خاطر تنوع فعاليت ها و مكان اين فعاليت ها يك نوع پروانه كار براي همه شرايط لازم نيست و عملاً غير ممكن مي باشد. به همين منظور از انواع مختلف پروانه كار استفاده مي شود.
a.   پروانه كار گرم: كار گرم عبارت است از انجام كاري كه حرارت مورد استفاده يا ايجاد شده در آن به شدتي باشد كه باعث اشتعال مايعات يا گازهاي قابل احتراق و يا هر ماده قابل اشتعال ديگري شود.
b.   كار سرد : مقررات كار سرد در مورد تمام ظروف ، دستگاهها و لوله ها و مسايلي كه براي تصفيه ، تميز كردن ، نقل و انتقال مواد شيميايي كه در صنايع پتروشيمي كاربرد دارد اعمال مي شود.
c.  پروانه ورود به فضاي بسته
محفظه بسته :
1- به اندازه كافي بزرگ باشد تا امكان ورود فرد به داخل آن باشد.
2- مكاني براي انجام كارهاي روزمره وهميشگي نيست.
3- داراي محدوديت براي ورود و خروج مي باشد.مانند گودالهاي زير زميني ، تانكها، ظروف ذخيره و كانالهاي حفاري شده با عمق بيش ازCM 120
توجه:
a. براي تمام فعاليت هايي كه در محفطه بسته صورت ميگيرد بدون استسناء پروانه كار لازم مي باشد.
b. اطمينان از جدا نمودن ، مسدود نمودن وروديها و خروجيها الزامي مي باشد.
c.  قبل از ورود به داخل ظروف كليه اقدامات احتياطي ( بخار دادن ، شستشو ، )
d. وقتي هواي داخل را نمي توان به حد كافي تميز نمود بايد از وسايل تنفسي استفاده نمايند.
e.   زماني كه در داخل طرف كار انجام ميشود بايد دست كم يك نفر را در خارج ظرف گماشته ومامور نمود كه آماده كمك و نجات كاركنان داخل ظرف در مواقع اضطراري باشد.
f.    چنانجه ظروفي كه بايد به آن وارد شد قبلاً يا اخيراً محتوي مواد قابل اشتعال و يا خفه كننده بوده است بايستي ارتباط آن با ساير ظروف ( Blind  Off) نموده و سپس محتويات آن را خالي كردو با بخار آب يا وسيله ديگري ظرف مذكور را تميز و از بخارات و مواد مخاطره آميز عاري نمود.
g.  داشتن تهويه مناسب جهت جلوگيري از تجمع گازهاي قابل اشتعال و انفجار الزامي است.
h. روشنايي داخل مخزن با چراغ ضد انفجار و برق 24 ولت بوده و كابل هاي سيار آن سالم باشد.
i.   مطمئن شويد جريان برق قطع گرديده و به دستگاههاي كنترل علامت خطر نصب باشد.
j.   تا شعاع 25 متري محل كار از مواد قابل احتراق و اشتعال پاكسازي گردد.
نكاتي كه در صدور پروانه كار مد نظر مي باشد:
1-    ساعت شروع و خاتمه كار براي كارهاي روزمره در پروانه كار قيد شود.
2-   صدور پروانه كار كلي ممنوع  مي باشد و براي هر قسمت و كاري بايستي پروانه كار جداگانه صادر گردد.
3- در محل هايي كه امكان وجود گازهاي قابل اشتعال و انفجار وجود دارد قبل از شروع بكار سنجش گازهاي قابل اشتعال توسط بهره برداري صورت مي گيرد.
4-   براي كارهاي گرم مقدار گاز نبايد بيش از 5% LEL و براي كارهاي سرد نبايد بيش از 20%  LEL باشد.
5-   آزمايش اكسيزن و گازهاي سمي توسط اداره ايمني انجام مي گيرد.
6-  يك نفر به عنوان سرپرست تاسيسات و يك نفر به عنوان مسئول انجام كار پرميت را امضاء مي كند . ( يك نفر حق امضاء به جاي 2 نفر را ندارد)
شیمی حریق ( مثلث آتش)
رای ایجاد آتش چند عامل نیاز است:
1-    سوخت ( موادی که قابلیت شعله ور شدن دارد)
2-    حرارت( منبع یا منابع انرژی که باعث شعله وری یا ادامه احتراق میشوند.)
3-    اکسیژن( عنصر طبیعی در اتمسفر که باعث تداوم احتراق میگردد)

دسته بندی حریق
•  کلاس A: حریق جامدات مانند چوب ، پارچه، کاغذ
•   کلاسB : حریق مایعات قابل اشتعال مانند روغن ، نفت، بنزین
•   کلاس C: حریق گازهای قابل اشتعال مانند LPG-LNG  و متان
•   کلاس D: حریق فلزات قابل اشتعال مانند منیزیم، تیتانیوم و سدیم
•    کلاس E: حریق الکتریسیته
منابع تولید آتش :
منابعی که هرگاه به علت بی توجهی از کنترل ما خارج و یا به عللی به وجود بیاید امکان ایجاد آتش سوزی دارد.
-    وسایل و منابع برقی
-    سطوح گرم
-    جرقه
-   گرم شدن زیاد از سطح
-    برق ساکن
-  اصطکاک
انواع خاموش کننده ها:
•    خاموش کننده های آبی
•    خاموش کننده پودری
•    خاموش کننده CO2
•    خاموش کننده فوم
1-   خاموش کننده آبی برای مواد جامد سوختنی استفاده می شود.آب را بر روی حریق مایعات استفاده نکنید.
2-  خاموش کننده پودری جهت اطفاء مواد جامد ، مایعات قابل اشتعال ، حریق های برق
3-  خاموش کننده فوم جهت خاموش کردن مواد جامد سوختنی و مایعات قابل اشتعال کاربرد دارد.
روشهای خاموش کردن آتش سوزی
•   سرد کردن یا قطع حرارت از کانون آتش سوزی : در روش سرد کردن ضلع حرارت حذف میگردد. که از خاموش کننده آبی استقاده می گردد.
•  خفه کردن یا قطع اکسیزن هوا از کانون آتش سوزی : از خاموش کننده پودری استفاده میگردد.
• قطع سوخت : با حذف سوخت و ممانعت از قرار گرفتن سوخت در دسترس آتش ضلع سوخت حذف میگردد.
پودر :
موقعی که پودر منوفسفات آمونیوم بر روی آتش های نوع اول ( جامدات ) قابل اشتعال استفاده می شود در اثر حرارت زیاد تغییر شکل داده و از خود ماده چسپنده باقی میگذارد.در این عمل علاوه بر خاموش شدن آتش از آتش سوزی مجدد جلوگیری می کند.
خطرات ناگهانی پودر:
-  ناگهانی آزاد شدن پودر
-   در هنگام استفاده می تواند باعث فراورده های سمی گردد.
-    در مورد سطوح الکتریکی باعث خوردگی و عایق شدن برخی از نقاط اتصال و تماس میشود.برای اطفاء وسایل برقی و حساس استفاده از پودر توصیه نمیشود.ولی وسایلی مانند ترانسفورماتور و تابلوهای برق را می توان بوسیله پودر اطفاء نمود.
-   پودر خاصیت خنک کنندگی کمی دارد و یک اتمسفر خنثی را پدید می آورد.
خصوصیت خاموش کنندگی پودر
موقعی که پودر به طور مستقیم به محوطه اتش سوزی هدایت میشود شعله تقریباً در یک آن از بین میرود.به طور کلی خفه کردن ،کارایی پودر است .ابری از پودر در بین شعله و بخارات مایع قابل اشتعال ایجاد شده .این ابر ماده قابل اشتعال را از تشعشعات شعله بدور میکند.
توجه:
اندازه ذرات پودر کارایی و اثر مهمی در خاموش کردن آتش دارد. بهترین نتیجه موقعی حاصل میشود که ذرات پودر در حد 20 تا 25 میکرون باشد. برای بالا بردن کیفیت پودر به آن استئارات فلزی فسفات تری کلسیم را اضافه می کنند تا ذرات پودر را پوشش داده تا آنها را روان و در مقابل کلوخه شدن و ارتعاشات مقاوم نماید.
فوم :
برای اطفاء حریق های بزرگ در کنار آب از فوم استفاده می کنند.فوم باید در مواردی استفاده گردد که منجر به ایجاد خطر نگردد.فوم تمام خصوصیات آب را دارد. در صورت پرتاب آن روی مواد در حال اشتعال به سرعت روی آتش را پوشانده و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد میگردد.و با پوشاندن سطح ماده در حال اشتعال از رسیدن O2  به آتش جلوگیری میکند.وزن مخصوص آن کمتر از مایعات در حال اشتعال است و روی سطح شناور می ماند.



موارد منع مصرف فوم:
1-  برای اطفاء حریق وسایل برقی وموادی که با آب واکنش میدهند نباید از فوم استفاده کرد.
2-  در مناطق شیب دار و نشت مایع در ارتفاع استفاده از فوم نتیجه بخش نمی باشد.
3-  اگر سطح سوخت خیلی بالا باشدباعث بخار شدن سریع آب موجود در لایه کف میشود.( بالای 100 درجه) که باعث انبساط بیش از حد کف و ناپایداری آن میشود.
خاموش کننده CO2
وزن CO2 سنگین تر از هوا می باشد.لذا در صورت پرتاب روی حریق اکسیژن را خارج و خود جانشین آن می شود.
گازی خنک کننده می باشد ، هادی جریان الکتریسیته نمی باشد.دو ضلع مثلث آتش را حذف می نماید.( حرارت و اکسیژن) از خود بقایایی به جا نمی گذارد.اما در محیط های بسته مشکل تنفسی پدید می آورد.
توجه : برای خاموش کردن سیستم های حساس ( کامپیوتر و وسایل الکتریکی حساس از کپسول CO2  استفاده میکنند ) زیرا پودر در این سیستم ها نفوذ میکند و باعث عایق شدن آنها میگردد.بنابراین نگهداری یک کپسول دو کیلوگرمی CO2  در منزل لازم می باشد.

تفاوت کپسول پودر با CO2     :
تفاوت این دو کپسول در نوع نازل میباشد. نازل پودری ساده و نازل CO2 از نوع شیپوری می باشد.زیرا گاز CO2 بسیار سرد و امکان سوختگی ناشی از یخ زدگی را ایجاد می کند.
نکته : کوره ها  ، بویلرهای واحد UT ، TEALهای واحد PP در صورت آتش سوزی نباید به آنها آب پاشید زیرا باعث دفرمه شدن کوره ها و بویلر های واحد میگردد. همچنین انفجار تیل ها را بهمراه خواهد داشت.
ایمنی ترافیک:
هدف از ایمنی ترافیک هدایت اتومبیل تحت کنترل ، پیشگیری از بروز تصادفات و محافظت از جان افراد است.
1-  سرعت مجاز 25 کیلومتر در ساعت می باشد.علت تعیین این سرعت در مجتمع بعلت برخورد با لوله های ناقل گاز مواد شیمیایی خطرناک و قابل انفجار است از اینرو رعایت سرعت مذکور الزامی می باشد.
2-  داشتن گواهینامه رانندگی ( گواهینامه رانندگی داخلی) طبق مقررات اداره ایمنی
3-  همیشه فاصله خود را با اتومبیل جلو حفظ نمایید.
4-  سبقت گرفتن ممنوع می باشد.
5-  ورود به واحد های عملیاتی بدون مجوز کتبی ممنوع می باشد.
6-  توقف خودروهای سنگین در جاده های اصلی و فرعی ممنوع می باشد.
7-  کلیه رانندگان وسایل نقلیه و اشخاص پیاده موظفند که از علائم راهنمایی و رانندگی پیروی نمایند.
8-  نشستن پشت وانت بار ممنوع می باشد.
9-  در صورت شنیدن صدای آژیر نهایت همکاری برای باز شدن خیابانها جهت عبور آسانتر خودروهای آتش نشانی و امداد بنمایند.
10- چنانچه وسیله نقلیه سنگین در اختیار دارید نهایتاً سعی کنید به خیابانهای فرعی رفته تا راه عبور بهتر باز شود.
11-  در سطح مجتمع حتی المقدور از بوق زدن خودداری فرمایید.
12-  در صورتی که با مجوز وارد واحد عملیاتی میشوید در زمان توقف حتماً سویچ را در خودرو نگهدارید.
13-   به فاصله 7 متر از هایدرانت توقف مطلقاً ممنوع می باشد.
14-  از سمت چپ جاده ها و شاهراهایی که بدون پیاده رو هستند ، عبور کنید تا اتومبیلهایی را که از روبروی شما می آیند را زیر نظر داشته باشید.

عبدالستار آسکانی